Το «πρόβλημα» της συμμετοχής γυναικών στα αναλόγια - προτάσεις «επίλυσής» του

[ilias nektarios]

Τὸ καλύτερο παράδειγμα εἶναι οἱ μοναχὲς τοῦ μοναστηριοῦ τῆς Ὀρμύλιας στὴ Χαλκιδική.
Παραθέτω ἀπὸ ζωντανὴ ἐκτέλεση περίτεχνο Ἄξιον ἐστι, τὸ ἀκατάληπτον ἐστι σὲ εἱρμολογικό καὶ τὸν πόδα τοῦ Μπερεκέτη στὸν πλ. α΄ ἀπὸ τὸ Θεοτόκε.

Και πασαπνοάριο σε δ. Τί δωρικότητες καὶ λιτότητες καὶ πράσιν ἀλογα ...

Εἶνια μοναδικὲς καὶ δὲν ὑπάρχουν ἄλλες. Μόνο αὐτὲς μπορῶ νὰ ἀκούσω. Συμφωνῶ μὲ τὸν Shota. Ἄν τὶς ἀκούσεις ζωντανὰ θὰ χαζέψεις. Στὰ εἱρμολογικὰ ὁ στακάτος χρόνος τους σὲ πετάει ἀπὸ τὸ στασίδι, χορεύουν καὶ τὰ κεραμίδια ... Οὕτε δωρικὰ, οὕτε σολφεζ, ἁπλὰ ξέρουν ψαλτικὴ καὶ ΨΑΛΛΟΥΝ δυνατά μὲ τσαγανό.

Προσωπικά, είχα μόνο ακουστά τις μοναχές, ποτέ όμως δεν τις είχα ακούσει να ερμηνεύουν!
Φαίνεται πραγματικά ότι το κατέχουν το άθλημα

ΥΓ. Ακούγονται μέχρι και οι ανάλαφροι λαρυγγισμοί που απαιτούνται για την σωστή απόδοση των καλλωπιστικών σημαδιών....
Μόνο και μόνο απ' αυτό, καταλαβαίνεις πολλά....

 

[giorgosgoudi]

Το ένα θέμα είναι οι πηγές. Το άλλο είναι αν είναι αξιόπιστες. Έτερο θέμα είναι αν ο ερευνητής έχει εξηγήσει ορθώς την πηγή, ή λανθασμένα.

Άλλο θέμα, είναι αν πρόκειται για εξαίρεση του κανόνος, ή για τον ίδιο τον κανόνα. Άλλο θέμα είναι η έκταση που μπορεί να έχει/είχε μια πρακτική.

Το μέγιστο θέμα είναι αν το αποδέχτηκε ποτέ η Εκκλησία. Και αυτό είναι 100% όχι για το συγκεκριμένο θέμα.

Συνεπώς χρειάζεται προσοχή να φιλτράρουμε τις διάφορες πληροφορίες που δεχόμαστε με τα ορθά κριτήρια της Παράδοσης.

Αν θέλεις πες μας εδώ την πηγή που έχεις.

Κατ αρχάς να διευκρινίσω ότι όσες πληροφορίες παρετέθησαν αφορούν αυτό που και ο τρεμπέλας αναφέρει, δηλαδή την ύπαρξη γυναικείων χορών, που κι αυτή όμως κατά τη διαμόρφωση της παράδοσης εξασθένησε ή και απαγορεύτηκε.

Οι πηγές αναφέρονται σε κάποιο πρόσφατο παρόμοιο θέμα, το οποίο δεν έχω χρόνο τώρα να κάνω παραπομπή. Θα το βρείτε πολύ εύκολα. Και στο μεταξύ μόλις βρω χρόνο θα κάνω και την παραπομπή.

Οι πληροφορίες δε φαίνονται αναξιόπιστες. Το σημαντικότερο είναι ότι δεν τις παρουσιάζουμε σαν επιχείρημα υπέρ της αποκατάστασης των γυναικείων χορών, αλλά κυρίως προς αναζήτηση της εξήγησης του αντιθέτου.




Σχετικά με το αν τα βυζαντινά μέλη γράφτηκαν για άνδρες ή γυναίκες....

τα σημερινά μέλη γράφτηκαν την εποχή που δεν έψαλλαν πια γυναίκες.
αλλά μπορεί να υπήρχαν μέλη που γράφτηκαν για γυναίκες τον καιρό που έψελναν και αυτές.
πιθανόν μέλη ειδικά για αυτές.
όπως ελάχιστα ξέρουμε για το παλαιότερο τυπικό έτσι δεν θα διασώθηκαν ούτε και τα μέλη.

 

[Deacon]

Προσωπικά οι γυναικείες χορωδίες δεν μου αρέσουν καθόλου, και όχι λόγω άποψης. Από αισθητικής απόψεως είναι συνήθως πολύ γλυκερό και συναισθηματικό το ύφος τους, όσο "ανδροπρεπώς" και αν προσπαθήσουν να ψάλουν. Πιστεύω ότι είναι άμεσα σχετιζόμενο με την ψυχοσύνθεση της γυναίκας εν γένει. Αυτό με αποσπά τελείως από την προσευχή.
Αυτό είναι το προσωπικό μου βίωμα, και οπωσδήποτε δεν λέω ότι αυτό ισχύει de facto. Οι πιό ανεκτή για μένα χορωδία είναι του Ακριτοχωρίου Σερρών (Πρόδρομος). Είναι η μόνη που μπορώ να ακούσω για ώρα χωρίς να με πιάσει δυσφορία. Και επαναλαμβάνω, δεν έχει να κάνει με την άποψη. Καθαρά αισθητικό και προσευχητικό είναι το θέμα.
Το σωστό ψάλσιμο έχει κατά την γνώμη μου μια αντικειμενικότητα στην αισθητική του. Δεν έχει πολύ προσωπικό στοιχείο, καθόλου συναισθηματικό, αλλά πρέπει να εκφράζει την φωνή της Εκκλησίας εν συνόλω με ένα τρόπο δωρικό και απέριττο.

 

[emakris]

Το σωστό ψάλσιμο έχει μια αντικειμενικότητα στην αισθητική του. Δεν έχει πολύ προσωπικό στοιχείο, καθόλου συναισθηματικό, αλλά εκφράζει την φωνή της Εκκλησίας εν συνόλω με ένα τρόπο δωρικό και απέριττο. Γι' αυτό και μου άρεσαν π.χ. η χορωδία του Μπελούση (αν και πολλοί θεωρούν τις εκτελέσεις τους "μετροφωνικές", για να χρησιμοποιήσω τον χαρακτηρισμό τους), οι πρώτες ηχογραφήσεις των Μαϊστόρων (μιλώ για την προ "λυγίσματος" εποχή...) και ιδιαίτερα οι Κωνσταντινουπολίτες στις παλαιές τους επίσης ηχογραφήσεις (που αν και έχουν αναλύσεις, είναι δωρικός ο τρόπος εκφοράς).

Ακριβώς αυτή είναι και η δική μου αισθητική αντίληψη. Δυστυχώς θεωρείται πλέον "παλιομοδίτικη", λόγω του ενσκήψαντος "ακαδημαϊσμού" των τσαλιμιών. Φυσικό είναι να προσπαθούν και οι γυναίκες να μιμηθούν αυτόν τον τρόπο, με αποτέλεσμα τελικά ηδυπαθές και οχληρό.

 

[giorgosgoudi]

Η επιλογή να μιμηθούν αυτό το στυλ και όχι το άλλο μπορεί να συνδέεται και με την εποχή που υποτίθεται ότι μελετάει ο ακαδημαϊκός κόσμος: δηλαδή την πρώιμη βυζαντινή μουσική στην οποία υπήρχε και γυναικεία ψαλτική.

Αυτούς βέβαια λίγο τους ενδιαφέρει το πνευματικό κομμάτι και η Ιερά παράδοσις. Το βλέπουν σαν τέχνη, ιστορία κλπ.

 

[Deacon]

την εποχή που υποτίθεται ότι μελετάει ο ακαδημαϊκός κόσμος: δηλαδή την πρώιμη βυζαντινή μουσική στην οποία υπήρχε και γυναικεία ψαλτική.

Δεν μελετάει αυτή την εποχή ο ακαδημαϊκός κόσμος παρά μόνο βιβλιογραφικά, γιατί απλούστατα προ του 10ου αι. δεν σώζεται μουσική γραφή. Γυναικεία ψαλτική μόνο ως εξαίρεση υπήρχε στην εκκλησιαστική ιστορία. Αναφέρονται χορωδίες τόσο τα πρώτα χρόνια της Εκκλησίας (Ισίδωρος Πηλουσιώτης), όσο και μεταγενέστερα, στο Βυζάντιο, και ειδικότερα στο παλάτι, αλλά και πάλι αυτές δεν φαίνεται ότι υπήρχαν μόνιμα και μόνο ως εξαίρεση τις γνωρίζουμε. Είναι σαφές αυτό, διότι την εποχή των Οικουμενικών συνόδων (1η χιλιετία) που ρυθμίστηκε όλο το νομοκανονικό πλαίσιο για τους Κληρικούς όλων των βαθμίδων, και μεταξύ αυτών και των Ψαλτών, ως Ψάλτες αναφέρονται μόνο άνδρες, συνεπώς ο όρος Ψάλτρια δεν συναντάται πουθενά και δεν έχει καμία νομοκανονική υπόσταση. Αυτό είναι απολύτως σαφές. Αν υπήρχε θεσμός Ψαλτριών, θα υπήρχε οπωσδήποτε και νομοκανονικό πλαίσιο. Αντιθέτως, υπάρχει τέτοιο πλαίσιο για τις διακόνισσες, παρότι ατόνησε και εξέλειπε ο θεσμός ήδη από την πρώτη χιλιετία.

 

[Κωσταντής1]

Περὶ τῆς "δωρικότητας" βλ. ἐπικουρικὰ τὴν ἄποψη τοῦ ῥωσσικῆς καταγωγῆς Ἀμερικανοῦ μουσικολόγου Ῥίτσαρντ Ταροῦσκιν γιὰ τὸν ξερὸ ἦχο τῆς ἀναβίωσης τῆς προκλασσικῆς μουσικῆς στὴν Δύση. Συνοπτικὰ ὀ Ταροῦσκιν λέει ὅτι τὸ "κίνημα τῆς ἀναβίωσης τῆς προκλασσικῆς μουσικῆς" προβάλλει μιὰν ἀκαδημαϊκότητα καὶ ἕναν ἀντιρομαντισμὸ στὸν ἦχο ποὺ εἶναι ἴδιον τοῦ μοντερνισμοῦ καὶ ὄχι τοῦ ἤχου τῶν ἐποχῶν στὶς ὁποῖες μεταφέρει, ὑποτίθεται, τὸν ἀκροατή, οἱ ὁποῖες ἦταν πολὺ πιὸ "συναισθηματικές", "γλυκερές" καὶ "ῥομαντικές" ἀπὸ ὅσο προβάλλεται.

 

[Shota]

Εδώ ψάλλει η μεικτή χορωδία με αποτέλεσμα καλύτερο από αυτά των χορών τους οποίους δεν θέλω να αναφέρω τα ονόματα. Ίσως βοηθάει επίσης και ο εξωτερικός χαρακτήρας του μέλους.

 

[Κωσταντής1]

Αυτούς βέβαια λίγο τους ενδιαφέρει το πνευματικό κομμάτι και η Ιερά παράδοσις. Το βλέπουν σαν τέχνη, ιστορία κλπ

Σχετικά με το αν τα βυζαντινά μέλη γράφτηκαν για άνδρες ή γυναίκες....

τα σημερινά μέλη γράφτηκαν την εποχή που δεν έψαλλαν πια γυναίκες.
αλλά μπορεί να υπήρχαν μέλη που γράφτηκαν για γυναίκες τον καιρό που έψελναν και αυτές..

Ἂς ποῦμε ὅτι ἔχεις ἕνα βυζαντινὸ μοναστῆρι λ.χ. στὴν Χίο, γυναικεῖο. Δὲν ξέρω, ὑποθέτω: πῶς μαθαίνουν ἕνα καινούργιο μέλος; Θὰ ἔρθῃ ἕνα... ἀπόσπασμα ἀπὸ ψάλτες, μὲ κάποιον ἱερωμένο ἐπικεφαλῆς, ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ κάποιας ἑορτῆς, γιὰ παράδειγμα. Θὰ ψάλουν τὸ μέλος στὴν ἐκκλησία τοῦ μοναστηριοῦ καἰ οἱ μοναχἐς θὰ τὸ ἀποστηθίσουν. Δὲν ξέρω ἂν ὄντως γινόταν ἔτσι, ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅμως ὅτι ἡ μουσικἠ γραφὴ θἀ ἔμενε καὶ θὰ περιεφρουρεῖτο σὲ καὶ ἀπὸ ἀνδρικὰ χέρια καὶ μάτια. Kαὶ μιὰ προσθήκη γιὰ τὶς βυζαντινἐὲς σπουδές:: εἶναι προβληματικὲς καταρχὴν λόγωι ἀντικειμένου. Κατὰ δεύτερον λόγῳ τεράστιας ἀπωλειας ὑλικοῦ. Ἁλλἀ τὀ Βυζάντιο εἴμαστε ἐμεῖς, οἱ Νεοέλληνες καὶ ὑπόλοιποι λαοὶ ὑπὀ τἠν ἀκτινοβολία του. Κατέχουμε δὲ τοὺς κώδικές του πολλὲς φορὲς χωρὶς νὰ τὸ ξέρουμε, ἂν ὄχι ὅλους, κάποιους ἀσφαλῶς.

Στὰ χωριὰ ἐπίσης δὲν θὰ δῆις εὔκολα γυναίκα νὰ παίζει μουσικὸ ὄργανο. Καὶ σήμερα ἀκόμα πολλοὶ ὀργανοπαῖκτες δὲν ἐπιτρέπουν νὰ ἀκουμπᾷς τὸ ὄργανό τους. Τὸ ὄργανο μάλιστα ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ λαούτου τοῦ Δερβενιώτη, τὴς μαντόλας τοῦ Τσιτσάνη κ.λπ. πάει ἀπὸ πατέρα ἢ ἄλλον συγγενὴ "νονὸ" τοῦ μουσικοῦ στὀν κληρονόμο του, καὶ μέχρι τότε οὔτε αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ τὸ ἀκουμπάει. Εἶναι σὰν τουφέκι. Κάτι παρόμοιο πρέπει νὰ ἴσχυε γιὰ τὴν παρασημαντική.

Ὑπάρχει ὅμως νομίζω μιὰ κάποια σύγχυση γύρω ἀπὸ τὸν ψάλτη, ποὺ μεταδίδεται στὴν νεόκοπη ψάλτρια. Ὁ ψάλτης δὲν πρέπει νὰ ἦταν πάντοτε αὐτὸς ποὺ ἤξερε νὰ διαβάζει τὴν παρασημαντικὴ (καὶ ἅρα νὰ κρατᾷ τὸ ἀναλόγιο). Αὐτὸ πρέπει νὰ ἔγινε σιγὰ σιγὰ κατὰ τὸ μέσο Βυζάντιο, ἴσως ἄνωθεν ἐπιβεβλημένο, ἴσως γιὰ λόγους παρόμοιους μὲ τὴν Ἀντιμεταῤῥύθμιση στὴν Δύση, κεντρικοῦ ἐλέγχου τοῦ τί ψέλνεται ἀνὰ τὴν ἐπικράτεια. Ὁ ψαλτης πρέπει πιὸ πρὶν νὰ ἦταν ἕνας μουσικὸς ποὺ χρησίμευε σὰν γέφυρα ἀνάμεσα στὸ γραπτὸ καὶ τὸ προφορικό. Δὲν θὰ "ἀπέδιδε" τὸ γραπτό, θὰ τὸ "προφορικοποιοῦσε" - σὲ μιὰ ἀλυσίδα ποὺ θυμίζει τὸν μηρυκασμό. Ἡ γυναίκα λοιπὸν εἶναι στὸ ἄλλο ἄκρο τῆς ἀλυσίδας, τὸ ἄκρο τοῦ προφορικοῦ πολιτισμοῦ, καὶ ἐδῶι ἔχει ἀφήσῃ ἐποχὴ ἡ μελέτη τοῦ Στίλπωνος Κυριακίδου γιὰ τὴν γυναίκα στὴν λαογραφία.

Ἡ γυναίκα λοιπὸν τώρα ποὺ ἔχουμε ἄλωση τοῦ πολιτισμοῦ γενικὰ ἀναβαθμίζεται ὡς ἐνστικτώδης κάτοχος τῆς προφορικῆς παράδοσης καὶ αὐτὸ παίζει ρόλο στὸ υπὸ συζήτησιν θέμα.

 

[domesticus]

Ἂς ποῦμε ὅτι ἔχεις ἕνα βυζαντινὸ μοναστῆρι λ.χ. στὴν Χίο, γυναικεῖο. Δὲν ξέρω, ὑποθέτω: πῶς μαθαίνουν ἕνα καινούργιο μέλος; Θὰ ἔρθῃ ἕνα... ἀπόσπασμα ἀπὸ ψάλτες, μὲ κάποιον ἱερωμένο ἐπικεφαλῆς, ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ κάποιας ἑορτῆς, γιὰ παράδειγμα. Θὰ ψάλουν τὸ μέλος στὴν ἐκκλησία τοῦ μοναστηριοῦ καἰ οἱ μοναχἐς θὰ τὸ ἀποστηθίσουν. Δὲν ξέρω ἂν ὄντως γινόταν ἔτσι, ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅμως ὅτι ἡ μουσικἠ γραφὴ θἀ ἔμενε καὶ θὰ περιεφρουρεῖτο σὲ καὶ ἀπὸ ἀνδρικὰ χέρια καὶ μάτια. Kαὶ μιὰ προσθήκη γιὰ τὶς βυζαντινἐὲς σπουδές:: εἶναι προβληματικὲς καταρχὴν λόγωι ἀντικειμένου. Κατὰ δεύτερον λόγῳ τεράστιας ἀπωλειας ὑλικοῦ. Ἁλλἀ τὀ Βυζάντιο εἴμαστε ἐμεῖς, οἱ Νεοέλληνες καὶ ὑπόλοιποι λαοὶ ὑπὀ τἠν ἀκτινοβολία του. Κατέχουμε δὲ τοὺς κώδικές του πολλὲς φορὲς χωρὶς νὰ τὸ ξέρουμε, ἂν ὄχι ὅλους, κάποιους ἀσφαλῶς.

Στὰ χωριὰ ἐπίσης δὲν θὰ δῆις εὔκολα γυναίκα νὰ παίζει μουσικὸ ὄργανο. Καὶ σήμερα ἀκόμα πολλοὶ ὀργανοπαῖκτες δὲν ἐπιτρέπουν νὰ ἀκουμπᾷς τὸ ὄργανό τους. Τὸ ὄργανο μάλιστα ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ λαούτου τοῦ Δερβενιώτη, τὴς μαντόλας τοῦ Τσιτσάνη κ.λπ. πάει ἀπὸ πατέρα ἢ ἄλλον συγγενὴ "νονὸ" τοῦ μουσικοῦ στὀν κληρονόμο του, καὶ μέχρι τότε οὔτε αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ τὸ ἀκουμπάει. Εἶναι σὰν τουφέκι. Κάτι παρόμοιο πρέπει νὰ ἴσχυε γιὰ τὴν παρασημαντική.

Ὑπάρχει ὅμως νομίζω μιὰ κάποια σύγχυση γύρω ἀπὸ τὸν ψάλτη, ποὺ μεταδίδεται στὴν νεόκοπη ψάλτρια. Ὁ ψάλτης δὲν πρέπει νὰ ἦταν πάντοτε αὐτὸς ποὺ ἤξερε νὰ διαβάζει τὴν παρασημαντικὴ (καὶ ἅρα νὰ κρατᾷ τὸ ἀναλόγιο). Αὐτὸ πρέπει νὰ ἔγινε σιγὰ σιγὰ κατὰ τὸ μέσο Βυζάντιο, ἴσως ἄνωθεν ἐπιβεβλημένο, ἴσως γιὰ λόγους παρόμοιους μὲ τὴν Ἀντιμεταῤῥύθμιση στὴν Δύση, κεντρικοῦ ἐλέγχου τοῦ τί ψέλνεται ἀνὰ τὴν ἐπικράτεια. Ὁ ψαλτης πρέπει πιὸ πρὶν νὰ ἦταν ἕνας μουσικὸς ποὺ χρησίμευε σὰν γέφυρα ἀνάμεσα στὸ γραπτὸ καὶ τὸ προφορικό. Δὲν θὰ "ἀπέδιδε" τὸ γραπτό, θὰ τὸ "προφορικοποιοῦσε" - σὲ μιὰ ἀλυσίδα ποὺ θυμίζει τὸν μηρυκασμό. Ἡ γυναίκα λοιπὸν εἶναι στὸ ἄλλο ἄκρο τῆς ἀλυσίδας, τὸ ἄκρο τοῦ προφορικοῦ πολιτισμοῦ, καὶ ἐδῶι ἔχει ἀφήσῃ ἐποχὴ ἡ μελέτη τοῦ Στίλπωνος Κυριακίδου γιὰ τὴν γυναίκα στὴν λαογραφία.

Ἡ γυναίκα λοιπὸν τώρα ποὺ ἔχουμε ἄλωση τοῦ πολιτισμοῦ γενικὰ ἀναβαθμίζεται ὡς ἐνστικτώδης κάτοχος τῆς προφορικῆς παράδοσης καὶ αὐτὸ παίζει ρόλο στὸ υπὸ συζήτησιν θέμα.

Κατ' ἀρχὴν οἱ βυζαντινὲς σπουδὲς ΔΕΝ εἶναι προβληματικὲς. Προβληματικὴ εἶναι ἡ ἡμιμάθεια καὶ ὁ ἐπακόλουθος ἀχταρμᾶς ἱστορίας, ἀνθρωπολογίας, κοινωνιολογίας κλπ. κλπ.

Ὑπάρχει πρωτογενὲς ὑλικό, ὑπάρχει βιβλιογραφία, ὑπάρχουν σπουδὲς. Ἄν θὲς νὰ μάθεις τὶ γινόταν μπορεῖς νὰ ἀναλωθεῖς στὴ μελέτη τῆς περιόδου. Ἄσε τὰ δὲν ξέρω, ἴσως, μπορεῖ, πιθανῶς, καὶ τὴν κατάληξη σὲ συμπέρασμα ἀρχίζοντας μὲ ὑπόθεση καὶ συνεχίζοντας μὲ ὑποθέσεις φτιάχνοντας ὁλόκληρο τραῖνο ὑποθέσεων ποὺ μὲ βεβαιότητα ἐκτροχιάσθηκε.

Ἄν ξέρεις ἀπὸ πηγὲς τὶ γινόταν στὸ «μέσο» Βυζάντιο πές καὶ σὲ μᾶς τουλάχιστον τὸν τίτλο γιὰ νὰ τὸ βροῦμε καὶ νὰ τὸ μελετήσουμε.

 

[domesticus]

Εδώ ψάλλει η μεικτή χορωδία με αποτέλεσμα καλύτερο από αυτά των χορών τους οποίους δεν θέλω να αναφέρω τα ονόματα. Ίσως βοηθάει επίσης και ο εξωτερικός χαρακτήρας του μέλους.

Βέβαια Shota, τὸ θέμα σήμερα εἶνια πὼς σπάνια βρίσκεις πολυμελείς χορωδίες σὲ ἑνορίες. Ἐκεῖ θεραπεύονται οἱ ἀδυναμίες τῶν χαμηλῶν καὶ τῶν ψηλῶν μέσα ἀπὸ τὴν συνολικὴ συνεισφορὰ τῶν μελῶν.
Στὸ ἀτομικὸ ψάλσιμο, ἕνας δεξιὸς ἕνας ἀριστερὸς ψάλτες ὅπως εἶναι ὁ κανόνας σήμερα, δὲν εἶναι δυνατὸς ὁ συνδυασμὸς τῶν δύο φύλων τονικά. Τὸ ξέρεις φυσικά. Οὕτε μπορεῖς συνέχεια νὰ ψάλλεις χαμηλὰ οὕτε νὰ τεντώνεσαι συνέχεια στὰ ψηλὰ καὶ μάλιστα επὶ 2,5-3 ὧρες τῆς ἀκολουθίας. Κάτι θὰ σπάσει.
Προσωπικὰ προσέχω τὴν φωνή μου. Ἄν ὑποθετικὰ μοῦ φέρουν ἄλλο ψάλτη γυναίκα θὰ ἀποχωρήσω ἄμεσα, τὴν ἴδια μέρα. Ἐγὼ δὲν χαλάω τὴν φωνή μου γιὰ κανένα καὶ καμία καὶ γιὰ κανένα ποσό χρημάτων. Καὶ πιστεύω πὼς ἰσχύει γιὰ τὴν πλειοψηφία τῶν ἀνδρῶν συναδέλφων, ἑκτὸς κι ἄν κάποιοι ἔχουν τεράστια ἀνάγκη χρημάτων ἤ δὲν τοὺς ἐνδιαφέρει νὰ ψάλλουν, ἀλλὰ εἶτε νὰ μουγκανίζουν εἴτε νὰ κάνουν φαλτσέτο. Φυσικὰ ὑπάρχουν τέτοιοι οἱ ὁποῖοι πιστεύουν πὼς ἅμα ποῦνε «πρῶτα ὁ Θεὸς» ὅλα γίνονται καὶ ἕνα ἀόρατο χέρι θὰ προστατέψει τὴν φωνή τους. Ἐγὼ ΔΕΝ τὸ πιστεύω γι' αὐτὸ καὶ θὰ τὸ ἀποφύγω.
Κι ὅσοι νομίζουν πὼς εἶμαι ὁλιγόπιστος, τοὺς προκαλῶ νὰ βγάλουν Μεγάλη Ἑβδομάδα ἀπὸ Λάζαρο μέχρι και Δευτέρα Πάσχα, μὲ βοηθὸ στὴν ψαλτικὴ ἀποκλειστικὰ γυναίκα.

 

[Κωσταντής1]

Κατ' ἀρχὴν οἱ βυζαντινὲς σπουδὲς ΔΕΝ εἶναι προβληματικὲς. Προβληματικὴ εἶναι ἡ ἡμιμάθεια καὶ ὁ ἐπακόλουθος ἀχταρμᾶς ἱστορίας, ἀνθρωπολογίας, κοινωνιολογίας κλπ. κλπ.

Ὑπάρχει πρωτογενὲς ὑλικό, ὑπάρχει βιβλιογραφία, ὑπάρχουν σπουδὲς. Ἄν θὲς νὰ μάθεις τὶ γινόταν μπορεῖς νὰ ἀναλωθεῖς στὴ μελέτη τῆς περιόδου. Ἄσε τὰ δὲν ξέρω, ἴσως, μπορεῖ, πιθανῶς, καὶ τὴν κατάληξη σὲ συμπέρασμα ἀρχίζοντας μὲ ὑπόθεση καὶ συνεχίζοντας μὲ ὑποθέσεις φτιάχνοντας ὁλόκληρο τραῖνο ὑποθέσεων ποὺ μὲ βεβαιότητα ἐκτροχιάσθηκε.

Ἄν ξέρεις ἀπὸ πηγὲς τὶ γινόταν στὸ «μέσο» Βυζάντιο πές καὶ σὲ μᾶς τουλάχιστον τὸν τίτλο γιὰ νὰ τὸ βροῦμε καὶ νὰ τὸ μελετήσουμε.

Σύμφωνοι λάθος ὅρος. Ἰδιαίτερες ἀπὸ τὴν γέννησή τους. Καὶ μόνο καὶ μόνο ὁ ὅρος Βυζάντιο δείχνει αὐτὴν τὴν ἰδιαιτερότητα. Γιὰ τὰ ὑπόλοιπα καταρχὴν ἔχω παρακάλέσῃ νὰ ξανααρχίσῃ ἡ συζητηση ποὺ ἔχει σταματήσῃ στὸ #36. Κατὰ δεύτερον βεβαίως θὰ βάζω ὑποθέσεις ὅπου εἶναι ὑποθέσεις καὶ ἐδῷ δὲν εἶναι ἐπιστημονικὸ περιοδικό. Θὰ μποροῦσα νὰ ἔχω βάλῃ γύρω στὶς 5-6 παραπομπὲς γιὰ τὸ προηγούμενο σχόλιο. Πάρα πολλὲς πτυχὲς τῆς ἱστορίας τῆς ψαλτικῆς καὶ τοῦ Βυζαντίου εἶναι ἀκάλυπτες. Ἐδῷ πολλοὶ εἶχαν μάθῃ ὅτι ὑπῆρχαν γυναῖκες ψάλτριες! Καὶ πρέπει νὰ ξέρεις ὅτι στὶς ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες ἐδῷ καὶ κάμποσο καιρὸ ἐπικρατεῖ ἕνα χάος, ὅπου γίνεται ἀπανωτὴ παράθεση πηγῶν χωρὶς τίποτε νὰ στηρίζουν ἐκτὸς ἀπὸ μιὰ νεοαποικιακὴ ἰδεολογία. Δὲν εἶναι ἡ καλύτερη ἐποχὴ γιὰ τὴν ἐπιστήμη! (προσθ. καλὰ ποὺ τὦπες, Ἰδοῦ).

 

[domesticus]

Σύμφωνοι λάθος ὅρος. Ἰδιαίτερες ἀπὸ τὴν γέννησή τους. Καὶ μόνο καὶ μόνο ὁ ὅρος Βυζάντιο δείχνει αὐτὴν τὴν ἰδιαιτερότητα. Γιὰ τὰ ὑπόλοιπα καταρχὴν ἔχω παρακάλέσῃ νὰ ξανααρχίσῃ ἡ συζητηση ποὺ ἔχει σταματήσῃ στὸ #36. Κατὰ δεύτερον βεβαίως θὰ βάζω ὑποθέσεις ὅπου εἶναι ὑποθέσεις καὶ ἐδῷ δὲν εἶναι ἐπιστημονικὸ περιοδικό. Θὰ μποροῦσα νὰ ἔχω βάλῃ γύρω στὶς 5-6 παραπομπὲς γιὰ τὸ προηγούμενο σχόλιο. Πάρα πολλὲς πτυχὲς τῆς ἱστορίας τῆς ψαλτικῆς καὶ τοῦ Βυζαντίου εἶναι ἀκάλυπτες. Ἐδῷ πολλοὶ εἶχαν μάθῃ ὅτι ὑπῆρχαν γυναῖκες ψάλτριες! Καὶ πρέπει νὰ ξέρεις ὅτι στὶς ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες ἐδῷ καὶ κάμποσο καιρὸ ἐπικρατεῖ ἕνα χάος, ὅπου γίνεται ἀπανωτὴ παράθεση πηγῶν χωρὶς τίποτε νὰ στηρίζουν ἐκτὸς ἀπὸ μιὰ νεοαποικιακὴ ἰδεολογία. Δὲν εἶναι ἡ καλύτερη ἐποχὴ γιὰ τὴν ἐπιστήμη!

Τρολάρεις. Οἱ βυζ, σπουδὲς ΔΕΝ εἶναι ἰδιαίτερες. Εἶναι ἄλλος ἕνας ἐπιστημονικὸς κλάδος ὅπως ὅλοι οἱ ἄλλοι.

Οἱ ὑποθέσεις εἶνια καλὲς μέχρι ἑνὸς σημείου, ὅταν μένουν ὑποθέσεις καὶ δὲν μεταπωλοῦνται ὡς γεγονότα. Παραπομπὲς βάζει ὁ καθένας, δὲν εἶναι δὰ καὶ κάτι δύσκολο. Ἐγὼ σοῦ εἶπα ἄν ἔχεις ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ὑλικὸ νὰ μᾶς δείξεις. Πηγὴ τῆς ἐποχῆς δηλαδὴ ποὺ νὰ μὴν τὴν ξέρουμε.

Ἀκάλυπτες πτυχὲς ΔΕΝ ὑπάρχουν πλέον. Ἄγνωστες ναι, λόγω ἔλλειψης ἀποδεικτικοῦ ὑλικοῦ. Καὶ δὲν εἶνια τόσο πολλὲς ποὺ φαντάζεσαι.

Τὸ ἄν ὑπῆρχαν ἤ δὲν ὑπῆρχαν ψάλτριες στὸ Βυζάντιο, διάβασε τὰ μηνύματα παραπάνω καὶ θὰ μάθεις.

Δὲν ξέρω ποιὲς ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες ξέρεις, πάντως στὶς βυζαντινὲς σπουδὲς ΔΕΝ ἐπικρατεῖ κανένα χάος. Πάμπολλα συνέδρια καὶ διεπιστημονικές δημοσιεύσεις φωτίζουν νέες πτυχὲς καὶ ἀκόμη ἀναθεωροῦν παλαιότερες ἀποψεις μὲ νέα στοιχεία.

Καὶ κάτι ἀκόμη. Οἱ ἀπολυταρχισμοὶ τοῦ woke καὶ τοῦ disrupt texts, οἱ φανατικὲς ἱδεοληψίες τοῦ Black Athena ὄχι μόνο δὲν ἔχουν ἐπιστημονικὴ βάση ἀλλὰ ἀποτελοῦν τὴν μαγιὰ γιὰ νέους φασισμούς. Συνεπῶς ἄσε τὴν ἐπιστήμη νὰ κάνει τὴ δουλειά της καὶ παράτα τοὺς νεολογισμούς περὶ νεοαποικιακῆς ἰδεολογίας ἀπὸ δῆθεν ριζοσπάστες μελετητὲς ποὺ ἁπλὰ διακατέχονται ἀπὸ ριζοσπαστικὸ ρεβανσισμό καὶ ἐπιδιώκουν τὴν ἐργαλειοποίηση τῆς ἐπιστήμης.

Καὶ ἄσε τὶς ἕτερες ἱδεοληψίες τοῦ Dan-el Padilla Peralta, δὲν τὶς καταπίνω ἀμάσητες, δὲν εἶμαι ἀστοιχείωτος, καὶ προσπαθῶ νὰ μὴν εἶμαι στρατευμένος σὰν ἐκεῖνον, σὰν Black Panther τοῦ '60.

Τὸ θέμα μας ἀπέχει παρασάγγας ἀπὸ φενάκες καὶ φωτοβολίδες σὰν τὶς παραπάνω. Ἁπλῶς μᾶς νοιάζει ἄν τὸ παιχνίδι εἶναι στημένο γιὰ νὰ ξέρουμε τὶ νὰ κάνουμε. Κὰι μέχρι τώρα φαίνεται πὼς στήνεται ἐντατικὰ ἐδῶ καὶ δέκα χρόνια μὲ ἰδεολογικὸ ντύσιμο καὶ μπόλικη δημοσιοσχετίστικη ὁσμή, μακρὰν τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξης τοῦ «εἰπὲ τῇ ἐκκλησία».

Ἔχει εἰπωθεῖ, ἀκούγεται;

 

[Κωσταντής1]

Τρολάρεις. Οἱ βυζ, σπουδὲς ΔΕΝ εἶναι ἰδιαίτερες. Εἶναι ἄλλος ἕνας ἐπιστημονικὸς κλάδος ὅπως ὅλοι οἱ ἄλλοι.

Οἱ ὑποθέσεις εἶνια καλὲς μέχρι ἑνὸς σημείου, ὅταν μένουν ὑποθέσεις καὶ δὲν μεταπωλοῦνται ὡς γεγονότα. Παραπομπὲς βάζει ὁ καθένας, δὲν εἶναι δὰ καὶ κάτι δύσκολο. Ἐγὼ σοῦ εἶπα ἄν ἔχεις ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ὑλικὸ νὰ μᾶς δείξεις. Πηγὴ τῆς ἐποχῆς δηλαδὴ ποὺ νὰ μὴν τὴν ξέρουμε.

Ἀκάλυπτες πτυχὲς ΔΕΝ ὑπάρχουν πλέον. Ἄγνωστες ναι, λόγω ἔλλειψης ἀποδεικτικοῦ ὑλικοῦ. Καὶ δὲν εἶνια τόσο πολλὲς ποὺ φαντάζεσαι.

Τὸ ἄν ὑπῆρχαν ἤ δὲν ὑπῆρχαν ψάλτριες στὸ Βυζάντιο, διάβασε τὰ μηνύματα παραπάνω καὶ θὰ μάθεις.

Δὲν ξέρω ποιὲς ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες ξέρεις, πάντως στὶς βυζαντινὲς σπουδὲς ΔΕΝ ἐπικρατεῖ κανένα χάος. Πάμπολλα συνέδρια καὶ διεπιστημονικές δημοσιεύσεις φωτίζουν νέες πτυχὲς καὶ ἀκόμη ἀναθεωροῦν παλαιότερες ἀποψεις μὲ νέα στοιχεία.

Καὶ κάτι ἀκόμη. Οἱ ἀπολυταρχισμοὶ τοῦ woke καὶ τοῦ disrupt texts, οἱ φανατικὲς ἱδεοληψίες τοῦ Black Athena ὄχι μόνο δὲν ἔχουν ἐπιστημονικὴ βάση ἀλλὰ ἀποτελοῦν τὴν μαγιὰ γιὰ νέουςσ φασισμούς. Συνεπῶς ἄσε τὴν ἐπιστήμη νὰ κάνει τὴ δουλειά της καὶ παράτα τοὺς νεολογισμούς περὶ νεοαποικιακῆς ἰδεολογίας ἀπὸ δῆθεν ριζοσπάστες μελετητὲς ποὺ ἁπλὰ διακατέχονται ἀπὸ ριζοσπαστικὸ ρεβανσισμό καὶ ἐπιδιώκουν τὴν ἐργαλειοποίηση τῆς ἐπιστήμης.

Καὶ ἄσε τὶς ἕτερες ἱδεοληψίες τοῦ Dan-el Padilla Peralta, δὲν τὶς καταπίνω ἀμάσητες, δὲν εἶμαι ἀστοιχείωτος, καὶ προσπαθῶ νὰ μὴν εἶμαι στρατευμένος σὰν ἐκεῖνον, σὰν Black Panther τοῦ '60.

Τὸ θέμα μας ἀπέχει παρασάγγας ἀπὸ φενάκες καὶ φωτοβολίδες σὰν τὶς παραπάνω. Ἁπλῶς μᾶς νοιάζει ἄν τὸ παιχνίδι εἶναι στημένο γιὰ νὰ ξέρουμε τὶ νὰ κάνουμε. Κὰι μέχρι τώρα φαίνεται πὼς στήνεται ἐντατικὰ ἐδῶ καὶ δέκα χρόνια μὲ ἰδεολογικὸ ντύσιμο καὶ μπόλικη δημοσιοσχετίστικη ὁσμή, μακρὰν τῆς ἐκκλησιαστικῆς τάξης τοῦ «εἰπὲ τῇ ἐκκλησία».

Ἔχει εἰπωθεῖ, ἀκούγεται;

Γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ μὲ κατηγοριοποιεῖς στὸ ἀντίπαλο στρατόπεδο ἀπὸ ὅ,τι... ἤμουν. Ἂς εἶναι. Λοιπὸν ἐπειδὴ ἐσὺ ξέρεις καλύτερα τὰ ψαλτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ καὶ ἐγὼ ἔχω κάποια τριβὴ μὲ τὶς ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες, σὲ ῥωτάω ἂν ξέρετε πῶς γίνεται ἡ ἐκμάθηση νέων μελῶν στὰ γυναικεῖα μοναστήρια. Προσθ. δηλαδὴ - γιὰ νὰ μὴν ἁλλάξουμε θέμα- ξεκινᾶμε ἀπὸ τὸ παρόν, ὄχι τὸ παρελθόν. Βλέπουμε : ὑπάρχει κάποια διαφορὰ σήμερα στὴν χρήση τῆς παρασημαντικῆς ἀπὸ ἄνδρες καὶ γυναῖκες; Ἀπαντᾶμε ναί-ὄχι καὶ ἀπὸ κεῖ ὁδηγούμαστε στὸ νὰ βροῦμε πηγὲς καὶ νὰ τὶς ῥωτήσουμε. Εἶναι μεθοδολογία. Τότε μποροῦμε νὰ καλύψουμε καλύτερα τὸ θέμα γυναίκα καὶ ἀναλόγιο.

 

[domesticus]

Γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ μὲ κατηγοριοποιεῖς στὸ ἀντίπαλο στρατόπεδο ἀπὸ ὅ,τι... ἤμουν. Ἂς εἶναι. Λοιπὸν ἐπειδὴ ἐσὺ ξέρεις καλύτερα τὰ ψαλτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ καὶ ἐγὼ ´εχω κάποια τριβὴ μὲ τὶς ἀνθρωπιστικὲς ἐπιστῆμες, σὲ ῥωτάω ἂν ξέρετε πῶς γίνεται ἡ ἐκμάθηση νέων μελῶν στὰ γυναικεῖα μοναστήρια.

Ἕκαστη ἀδελφότητα συνέρχεται, μελετᾶ, ἀποφασίζει καὶ προσκαλεῖ. Σὲ αὐτὲς ποὺ γνωρίζω, γιατὶ ἐκεῖ τὸ πᾶς, ἡ ἐκμάθηση στὸν ἀρχικὸ πυρῆνα γίνεται συνήθως ἀπὸ κάποιον δάσκαλο (ἅνδρα) καὶ μὲ τὴν πάροδο τῶν χρόνων ὅσες ἀδελφὲς ἀφιερώνονται στὴν ψαλτικὴ διδάσκουν τὶς νεότερες, μέσα ἀπὸ τὴν προσληφθείσα πλέον ἐμπειρία καὶ τριβή.
Εἶχα τὴν τιμὴ νὰ τὸ κάνω αὐτὸ σὲ θέματα τυπικοῦ, ἐξυπηρετῶντας καὶ τὸ ἀναλόγιο μόνος μου μέχρι νὰ ξεκινήσουν τὴν ψαλτική τους μὲ δοκιμώτερο ἀπὸ μένα σὲ θέματα μουσικῆς.

 

[Κωσταντής1]

ΣΟΥΠΕΡ λάικ!

 

[Κωσταντής1]

[...] Tὸ μοναστῆρι εἶναι τὸ ἀντίστοιχο ἑνὸς θρησκευτικοῦ οἴκου στοὺς μουσουλμάνους [...] Μπῆκα [...] μαζὶ μὲ τὸν Ἕλληνα ποὺ μοῦ ἔδωσε ο βασιλιὰς γιὰ ὁδηγό. Μέσα ὑπῆρχε μιὰ ἐκκλησία στὴν οποῖα ζοῦσαν πεντακόσιες παρθένες μὲ ξυρισμένα κεφάλια καὶ σκεπασμένα μὲ μάλλινα σκουφιά. Ἦταν ἀσυνήθιστα ὄμορφες καὶ ἔδειχναν τὰ ἴχνη τῆς ἀσκητικῆς ζωῆς τους [=τῆς νηστείας]. Ἕνας νεαρὸς καθόταν σὲ ἕναν ἄμβωνα [;] καὶ τοὺς διάβαζε τὸ εὐαγγέλιο μὲ μία γλυκύτατη φωνή. Τριγύρω ὑπῆρχαν ἄλλοι ὀχτὼ νεαροὶ σὲ ἄμβωνες [;] μὲ τον ἱερέα τους καὶ ὅταν τελείωνε τὸ διάβασμα ὁ πρῶτος νεαρός, συνέχιζε κάποιος ἄλλος. Ὁ Ἕλληνας μοῦ εἶπε: "Αὐτὰ τὰ κορίτσια εἶναι κόρες βασιλιάδων ποὺ ἔχουν ἀφιερώσῃ τὸν ἑαυτό τους στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὰ ἀγόρια ποὺ διαβάζουν εἶναι ἐπίσης γιοὶ βασιλιάδων". Ἴμπν Μπατούτα, Ταξίδια, μτφρ. Σίσσυς Σιαφάκα, Ἀθήνα 1992 ἐκδ. Στοχαστὴς σελ. 141.

Σχόλιο (παρακαλῶ σκεφτῆτε το, προτοῦ πῆτε πὼς εἶναι ἐκτὸς θέματος) Καμία δὲν πιάνει στὰ χέρια της βιβλίο ! Στὴν (Μεγάλη στὴν μτφρ.) Κωνσταντινούπολη ἐπὶ Ἀνδρονίκου Παλαιολόγου τοῦ Γ' μεταξὺ 1328 καὶ 1332 μ.Χ., βλ. σχόλιο σελ. 137. Προσθήκη εἶναι ἄνοιξη ἢ καλοκαίρι, μᾶλλον τὸ δεύτερο διότι λέει ἀλλοῦ ὅτι κρατοῦν ὅλοι ἔξω παρασόλια, ἄνδρες καὶ γυναῖκες. Ἅρα ἴσως μάλλινα σκουφιά - στὴν θέση τῶν... μαλλιῶν.

 

[Κωσταντής1]

υγ. 8 νεαροί - 8 ἦχοι. Σύμπτωση;

 

[domesticus]

Τόσοι χωροῦσαν στὰ τετραγωνικἀ ...

 

[Κωσταντής1]

Κάποιες πιὸ σίγουρες ἀπαντήσεις δείχνουν νὰ περικλείονται στὰ μοναστηριακὰ τυπικά, λ.χ. στὸ τυπικὸν τῆς γυναικείας Μονῆς τῆς Κεχαριτωμένης, περ. 1110 μ.Χ., στὴν Κωνσταντινούπολη, βλ. συζήτηση στὸ παρὸν ἱστολόγιο ἐδᾦ.

Σταχυολογῶ. [Κανόνας] μ' [40] ἐν τῇ τραπέζῃ μόνῃ προσέχητε τῇ ἀναγνώσει καὶ ταύτῃ μὲν τὰς ψυχὰς εύφραίνητε καὶ πιαίνητε, τοῖς δέ παρατιθεμένοις τὰ σώματα τρέφητε [...]. με' [45] [...] Μὴ ἐξέστω δέ — ὅπερ καὶ ἐν τῇ πρώτῃ ἑστιάσει τυπωθῆναι διέλαθεν — ἀνισταμένη τῆς τραπέζης αἴρειν τὶ μεθ' ἑαυτῆς έκ τῶν παρακειμένων, μήτε ἄρτον μήθ' ἕτερον τι, άλλὰ μηδὲ τῶν μοναχῶν τις αἰτείτω μεθ' ἑαυτής λαβεῖν ἢ μαγειρείαν ἢ ὄσπριον ἢ ἄλλο τί, ἀλλὰ κοινῇ πᾶσαι ἑστιάθωσαν.

Νόημα. Μετὰ τὴν καθημερινὴ λειτουργία, οἱ μοναχὲς τρῶνε ὁμαδικὰ καὶ σιωπηλὰ ἐνῶι τοὺς διαβάζουν. Ἀπαγορεύεται αὐστηρὰ νὰ μεταφέρουν τρόφιμα γιὰ κατανάλωση μετὰ τὸ γεῦμα, καὶ γενικὰ νὰ πάρουν ποτὲ μαζί τους κάτι ἀπὸ τὴν κοινὴ τράπεζα, φεύγοντας ἀπὸ αὐτήν.

Στὸν κανόνα 75 κύριε Δομέστιχε ἡ κτητόρισσα σᾶς ἀπαγορεύει ῥητὰ τὴν εἴσοδο, ὡς ψάλτου, καὶ ἂς γίνεται αὐτὸ ἀλλοῦ. Εἶσθε ὕποπτος! Ἡ ἔκδοση εἶναι τοῦ Paul Gautier, στὸ Revue des études byzantines, τ. 43, 1985, σσ. 5-165 καὶ τὸ τυπικὸ συντάσσεται σὰν ἐντολὴ τῆς αὐτοκράτειρας Εἰρήνης Δουκαίνης, μητέρας τῆς Ἄννας Κομνηνῆς, τῆς συγγραφέως τῆς Ἀλεξιάδος.

Δὲν φαίνεται ὅμως ὁ ἀναγνώστης τὴν ὥρα τοῦ φαγητοῦ νὰ εἶναι γυναίκα, βλ. καὶ τὴν σχετικὴ συζήτηση. Ἅλλο πρᾶγμα, ὅμως θέλω νὰ τονίσω. Ὅτι υπάρχει μιὰ σύνδεση μεταξὺ τῆς χρήσης τοῦ βιβλίου - ἡ Βίβλος εἶναι ενα μεγάλο βιβλίο, τὸ βιβλίο μιὰ μικρὴ βίβλος - μὲ τὴν κατοχή του. Στὸ τυπικὸ υπάρχει τεράστια ἐπιμονὴ τὸ λίγο ποὺ εἶδα στὸ ὅτι οἱ μοναχὲς δὲν πρέπει νὰ ἔχουν τίποτα δικό τους. Τὸ θέμα λοιπὸν ἔχει ἀπρόσμενες (ἢ ἔντονα προσδόκιμες) προεκτάσεις. Καί, γιὰ νὰ τὸ κάνω λίγο πιὸ λιανά - ὑπάρχει μιὰ σχέση τῆς ἀπουσίας ψαλτριῶν μέχρι τοῦδε μὲ τὴν ἰδιοκτησία καὶ τὸ κληρονομικὸ δίκαιο.