Ἂς ποῦμε ὅτι ἔχεις ἕνα βυζαντινὸ μοναστῆρι λ.χ. στὴν Χίο, γυναικεῖο. Δὲν ξέρω, ὑποθέτω: πῶς μαθαίνουν ἕνα καινούργιο μέλος; Θὰ ἔρθῃ ἕνα... ἀπόσπασμα ἀπὸ ψάλτες, μὲ κάποιον ἱερωμένο ἐπικεφαλῆς, ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ κάποιας ἑορτῆς, γιὰ παράδειγμα. Θὰ ψάλουν τὸ μέλος στὴν ἐκκλησία τοῦ μοναστηριοῦ καἰ οἱ μοναχἐς θὰ τὸ ἀποστηθίσουν. Δὲν ξέρω ἂν ὄντως γινόταν ἔτσι, ἔχω τὴν ἐντύπωση ὅμως ὅτι ἡ μουσικἠ γραφὴ θἀ ἔμενε καὶ θὰ περιεφρουρεῖτο σὲ καὶ ἀπὸ ἀνδρικὰ χέρια καὶ μάτια. Kαὶ μιὰ προσθήκη γιὰ τὶς βυζαντινἐὲς σπουδές:: εἶναι προβληματικὲς καταρχὴν λόγωι ἀντικειμένου. Κατὰ δεύτερον λόγῳ τεράστιας ἀπωλειας ὑλικοῦ. Ἁλλἀ τὀ Βυζάντιο εἴμαστε ἐμεῖς, οἱ Νεοέλληνες καὶ ὑπόλοιποι λαοὶ ὑπὀ τἠν ἀκτινοβολία του. Κατέχουμε δὲ τοὺς κώδικές του πολλὲς φορὲς χωρὶς νὰ τὸ ξέρουμε, ἂν ὄχι ὅλους, κάποιους ἀσφαλῶς.
Στὰ χωριὰ ἐπίσης δὲν θὰ δῆις εὔκολα γυναίκα νὰ παίζει μουσικὸ ὄργανο. Καὶ σήμερα ἀκόμα πολλοὶ ὀργανοπαῖκτες δὲν ἐπιτρέπουν νὰ ἀκουμπᾷς τὸ ὄργανό τους. Τὸ ὄργανο μάλιστα ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ λαούτου τοῦ Δερβενιώτη, τὴς μαντόλας τοῦ Τσιτσάνη κ.λπ. πάει ἀπὸ πατέρα ἢ ἄλλον συγγενὴ "νονὸ" τοῦ μουσικοῦ στὀν κληρονόμο του, καὶ μέχρι τότε οὔτε αὐτὸς ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ τὸ ἀκουμπάει. Εἶναι σὰν τουφέκι. Κάτι παρόμοιο πρέπει νὰ ἴσχυε γιὰ τὴν παρασημαντική.
Ὑπάρχει ὅμως νομίζω μιὰ κάποια σύγχυση γύρω ἀπὸ τὸν ψάλτη, ποὺ μεταδίδεται στὴν νεόκοπη ψάλτρια. Ὁ ψάλτης δὲν πρέπει νὰ ἦταν πάντοτε αὐτὸς ποὺ ἤξερε νὰ διαβάζει τὴν παρασημαντικὴ (καὶ ἅρα νὰ κρατᾷ τὸ ἀναλόγιο). Αὐτὸ πρέπει νὰ ἔγινε σιγὰ σιγὰ κατὰ τὸ μέσο Βυζάντιο, ἴσως ἄνωθεν ἐπιβεβλημένο, ἴσως γιὰ λόγους παρόμοιους μὲ τὴν Ἀντιμεταῤῥύθμιση στὴν Δύση, κεντρικοῦ ἐλέγχου τοῦ τί ψέλνεται ἀνὰ τὴν ἐπικράτεια. Ὁ ψαλτης πρέπει πιὸ πρὶν νὰ ἦταν ἕνας μουσικὸς ποὺ χρησίμευε σὰν
γέφυρα ἀνάμεσα στὸ γραπτὸ καὶ τὸ προφορικό. Δὲν θὰ "ἀπέδιδε" τὸ γραπτό, θὰ τὸ "προφορικοποιοῦσε" - σὲ μιὰ ἀλυσίδα ποὺ θυμίζει τὸν μηρυκασμό. Ἡ γυναίκα λοιπὸν εἶναι στὸ ἄλλο ἄκρο τῆς ἀλυσίδας, τὸ ἄκρο τοῦ
προφορικοῦ πολιτισμοῦ, καὶ ἐδῶι ἔχει ἀφήσῃ ἐποχὴ ἡ
μελέτη τοῦ Στίλπωνος Κυριακίδου γιὰ τὴν γυναίκα στὴν λαογραφία.
Ἡ γυναίκα λοιπὸν τώρα ποὺ ἔχουμε ἄλωση τοῦ πολιτισμοῦ γενικὰ ἀναβαθμίζεται ὡς ἐνστικτώδης κάτοχος τῆς προφορικῆς παράδοσης καὶ αὐτὸ παίζει ρόλο στὸ υπὸ συζήτησιν θέμα.