τὸν φωσφόρον καὶ ἡμεράρχην, ἔβλεψεν Ἥλιον: υμνολογικά του Τυφλού

[Γιώργος Μ.]

Αγαπητοί μου φίλοι, δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει ή έχει τύχει να ψάλετε τα μεθέορτα απόστιχα της εορτής του Τυφλού, σε ήχο πλ.α΄. (Τα παραθέτω στο επόμενο μήνυμα, για να είναι κάπου ξεχωριστά και εδώ θα ήθελα να γράψω ορισμένα σχόλια).

Κατά την ταπεινή μου γνώμη και μετριότατη αίσθηση, αυτά τα κάπως δύσκολα στην ψαλμώδηση και ακόμα περισσότερο στην κατανόηση μέλη, αποτελούν όχι μόνο λαμπρά έργα της βυζαντινής ποιητικής τέχνης, αλλά και ενδιαφέρουσες αποκλίσεις από τη συνήθη ρέουσα νόρμα της ποιητικής μορφολογίας - όπως την έχουμε συνηθίσει , εννοείται, μέσα στη λατρεία.
Οι ειδήμονες περί τα υμνολογικά (και είναι πολλοί εδώ) ίσως μπορούν να μας διαφωτίσουν για τον ποιητή και την εποχή που γράφτηκαν, αλλά σε μένα ηχούν ως κάτι πολύ διαφορετικό. Κάθε χρόνο με πολλή χαρά τα περιμένω.

Θέλησα να εντοπίσω (πολύ πρόχειρα) ορισμένα χαρακτηριστικά τους:

• εκτενείς νοηματικές ενότητες που υπερβαίνουν κατά πολύ τα συνήθη σύντομα ρυθμοτονικά πλαίσια (ὕποπτος Γραμματεῦσι τυφλοῖς, ὀμματωθεὶς ὁ πρὶν τυφλώττων τεθέαται, ὡς τάχα μηδόλως βλέπων, ἀλλὰ ψευδῶς τὸ ὁρᾶν, τοῦ Σωτῆρος χάριν προσποιούμενος)
• πυκνή σύνταξη, που καθιστά δύσκολη την κατανόηση (Ὄρθρος ἀνίσχει τῷ ἐν σκότει διατρίβοντι, νυκτὸς ἀορασίας πολυωδύνῳ Τυφλῷ ἐν ῥείθροις λουσαμένῳ, τὸ φῶς ὀμμάτων θείῳ κελεύσματι, πηγῇ Σιλωάμ)
• τολμηροί μετρικοί διασκελισμοί (ὃς διὰ σοῦ καὶ τοῦτον, τὸν πλουτισμόν ἐπικτώμενος, βλέπει τὸ φῶς τὸ τοῦ κόσμου, καὶ τὸν τῶν φώτων σε πρύτανιν)
• έντονες εικόνες (ἐξ ἧς τοὺς πόδας, καὶ τὰ πλείω τοῦ σώματος, τοῖς προσκρούσμασι, τοῖς τῶν λίθων ἐξήρθρωτο)
• διαλογικό στοιχείο (Πῶς ἄρτι ὁρᾶσαι, ὡς εἷς τῶν φῶς ὁρώντων, τυφλὸς ὑπάρχων ἐκ γενετῆς, καὶ προκαθήμενος τρίβοις, καὶ προσαιτῶν)
• βαθυστόχαστες αντιθέσεις (ὁρῶντες σκιᾷ, σκίασμα μὴ γνόντες τὸ συγκαλύπτον νόμους / τυφλώττοντες πλέον, τοῦ ποτὲ τυφλοῦ τὰς κόρας, ψυχῇ καὶ σώματι / ἥλιον ὅλως μὴ βλέπων, σὲ τὸν γλυκὺν ὁρᾷ Ἥλιον / Τρόπαιον ἀριστείας τυφλός, κατὰ βλεπόντων κατὰ κράτος ἐξήρατο)
• ομοιοτέλευτα (ἐξ οὗ οὐκ εἶδον τὸν φωτουργὸν καὶ τὸν τῷ λόγῳ Σαββάτου δημιουργόν)
• ποιητικοί νεολογισμοί (ἡμεράρχης / πηλεργασίᾳ / ἀορασία / σαββατούργησις)
• ποιητικότατες λεξιλογικές συνάψεις (κτισμάτων παγκόσμιον, προβολέα καὶ πρύτανιν / γεῶδες ἀχθοφόρημα)
• ευαισθησία και ανθρωποκεντρικό περιεχόμενο (Ὥσπερ φορτίον, καὶ γεῶδες ἀχθοφόρημα, ὡρᾶτο τοῖς ἐν κόσμῳ, περιπατῶν ὁ Τυφλός, καὶ ἐν ταῖς πλατείαις πόδας συντρίβων, τάχα ὡς ὅρασιν τὴν ῥάβδον πλουτῶν / ἔβλεψεν Ἥλιον, ὡς ἄλλοι βροτοί / ὡς μηδὲ τὴν πλάσιν εἶναι ᾤετο)
• υψηλή θεολογία (Ὅθεν ὑπέδειξε τὸν τὸ φῶς χορηγοῦντα, καὶ πλαστουργήσαντα τὰ φῶτα ἐν τῷ κόσμῳ, ἐξ ὧν κηρύττεται, Υἱὸς Θεοῦ προάναρχος, ἐπ' ἐσχάτων ἐκ τῆς Παρθένου βροτὸς φανείς, δι' οἶκτον ἐκ θείου Πνεύματος.)

Για το τελευταίο ειδικά, παραθέτω ολόκληρο το προσόμοιο που θεωρώ το πλέον αριστουργηματικό:

Σύμμορφον εἶδε, τῆς ἀνθρώπων διαπλάσεως,
τὸν Λόγον τὸν πατρῷον, τὸ φῶς ἰδὼν ὁ Τυφλός,
ἐξ οὗ καὶ τὸν φωσφόρον καὶ ἡμεράρχην,
ἔβλεψεν Ἥλιον, ὡς ἄλλοι βροτοί,
χαίρων τῇ ὁράσει τῇ καινοπρεπεστέρᾳ,
δι' ἧς ὠράθη εὐθυπορῶν, καὶ ἀπροσκόπτως βαδίζων τὰς ἀτραπούς
καὶ φωτίσαντα Υἱὸν Θεοῦ γνωρίζων,
ἐνανθρωπήσαντα δι' ἄκραν εὐσπλαγχνίαν,
καὶ ὃ ἦν μείναντα, Θεὸν βροτὸν γενόμενον,
καὶ λαβόντα ὃ οὐχ ὑπῆρχεν, ἀσύγχυτόν τε τηροῦντα τὴν τούτου ἕνωσιν.​

Το κεντρικό νόημα του θαύματος όπως παρουσιάζεται στους ύμνους αυτούς είναι ότι ο τυφλός με το θαύμα που του έγινε δεν ανέκτησε απλώς την όραση, αλλά απέκτησε τη θεογνωσία.

Μακάρι να βρεθεί κάποιος φίλος από το φόρουμ να μας τα ψάλει...

 

[Γιώργος Μ.]

​

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΤΥΦΛΟΥ​

Ε Σ Π Ε Ρ Α Σ​

​

Στιχηρὰ Προσόμοια τῆς Ἑορτῆς ​

'​

Ἦχος πλ. α' Χαίροις ἀσκητικῶν​

α) Ὄμμα ὁλομελίας βροτῶν, καὶ ὀφθαλμὸς τοῦ κοσμικοῦ τούτου σώματος, ὑπάρχων Θεὲ καὶ Λόγε, καὶ τῶν ὀμμάτων καινός, δημιουργὸς καὶ πλάστης γνωριζόμενος, καὶ νῦν ἐκ τοῦ κράματος, τοῦ χοὸς καὶ τοῦ πτύσματος Τυφλὸν ἀρρήτως, ὀμματοῖς ἐν δακτύλοις σοῖς, καταπλάττουσι, καὶ πηλὸν καὶ τὴν ὅρασιν, ἧς καὶ τυχὼν ὁ πρίν, ἐν γεννητοῖς γνωριζόμενος, ἥλιον ὅλως μὴ βλέπων, σὲ τὸν γλυκὺν ὁρᾷ Ἥλιον, ἰδὼν τὴν εἰκόνα, τοῦ ἡμᾶς δι' εὐσπλαγχνίαν, ἄφατον πλάσαντος.​

​

β) Μέλη καὶ διαρτίαν πλουτῶν, τῆς τῶν βροτῶν σωματικῆς ὀργανώσεως, ὁ πρῴην τυφλὸς ἐκ μήτρας, τῆς μητρικῆς προελθών, ὡς μηδὲ τὴν πλάσιν εἶναι ᾤετο, ὀμμάτων τὴν στέρησιν, εὐπορήσας ἀνόθευτον, ἐξ ἧς τοὺς πόδας, καὶ τὰ πλείω τοῦ σώματος, τοῖς προσκρούσμασι, τοῖς τῶν λίθων ἐξήρθρωτο· ὃς διὰ σοῦ καὶ τοῦτον, τὸν πλουτισμόν ἐπικτώμενος, βλέπει τὸ φῶς τὸ τοῦ κόσμου, καὶ τὸν τῶν φώτων σε πρύτανιν, Θεὸν καὶ Δεσπότην, τῶν κτισμάτων καταγγέλλει κτίστην παγκόσμιον.​

​

γ)Ὕποπτος Γραμματεῦσι τυφλοῖς, ὀμματωθεὶς ὁ πρὶν τυφλώττων τεθέαται, ὡς τάχα μηδόλως βλέπων, ἀλλὰ ψευδῶς τὸ ὁρᾶν, τοῦ Σωτῆρος χάριν προσποιούμενος, τυφλώττειν ἐθέλουσι, σκοτασμοῖς τοῖς τοῦ γράμματος, ἐν οἷς ἐκλάμπει, ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἥλιος, σαββατούργησιν, καινουργὸν διαπράξας μοι, ὃς τὸ σκιῶδες τούτου, φωτουργῶν καὶ τὸ κάλυμμα αἴρων τὸ φῶς τὸ ἐν τούτοις, τοῖς πρὶν τυφλοῖς ἐχορήγησε, καὶ νῦν καθορῶντες, τὸν τῶν φώτων παροχέα, κόσμῳ κηρύττουσι.​

​

Τῌ ΔΕΥΤΕΡᾼ ΤΗΣ ς' ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ​

Π Ρ Ω Ϊ​

​

Ἦχος πλ. α' Ὅσιε Πάτερ ​

α)Τύφλωσις ὤφθη, ὁ Τυφλὸς τοῖς τάχα βλέπουσι, σκοτίζων καὶ τὰς φρένας, καὶ τὰς ψυχάς, καὶ τὸν νοῦν, τὴν τούτου θεωροῦσιν ἄωρον βλέψιν, καὶ φωνήσαντες ἠρώτων δεινῶς· Πῶς ἄρτι ὁρᾶσαι, ὡς εἷς τῶν φῶς ὁρώντων, τυφλὸς ὑπάρχων ἐκ γενετῆς, καὶ προκαθήμενος τρίβοις, καὶ προσαιτῶν. Ὅθεν ὑπέδειξε τὸν τὸ φῶς χορηγοῦντα, καὶ πλαστουργήσαντα τὰ φῶτα ἐν τῷ κόσμῳ, ἐξ ὧν κηρύττεται, Υἱὸς Θεοῦ προάναρχος, ἐπ' ἐσχάτων ἐκ τῆς Παρθένου βροτὸς φανείς, δι' οἶκτον ἐκ θείου Πνεύματος.​

​

Στίχ. Ἐπίβλεψον ἐπ' ἐμὲ καὶ ἐλέησόν με.​

​

β)Ὥσπερ φορτίον, καὶ γεῶδες ἀχθοφόρημα, ὡρᾶτο τοῖς ἐν κόσμῳ, περιπατῶν ὁ Τυφλός, καὶ ἐν ταῖς πλατείαις πόδας συντρίβων, τάχα ὡς ὅρασιν τὴν ῥάβδον πλουτῶν· ὅθεν καταφεύγει πρὸς τὸν φωτοδότην, ἐξ οὗ λαμβάνει τὸ φῶς ὁρᾶν, καὶ ὀφθαλμοῖς αὐτοῦ βλέπειν τὸν ποιητήν, τὸν καθ' ὁμοίωσιν αὐτοῦ καὶ κατ' εἰκόνα, δημιουργήσαντα τὴν φύσιν τῶν ἀνθρώπων, ἐκ γῆς τὸ πρότερον, καὶ νῦν χοῒ καὶ πτύσματι, καταυγάσαντα τούτου τὰς κόρας, καὶ δόντα φιλανθρώπως βλέπειν τὸν ἥλιον.​

​

Στίχ. Τὰ διαβήματά μου κατεύθυνον κατὰ τὸ λόγιόν σου.​

​

γ)Σύμμορφον εἶδε, τῆς ἀνθρώπων διαπλάσεως, τὸν Λόγον τὸν πατρῷον, τὸ φῶς ἰδὼν ὁ Τυφλός, ἐξ οὗ καὶ τὸν φωσφόρον καὶ ἡμεράρχην, ἔβλεψεν Ἥλιον, ὡς ἄλλοι βροτοί, χαίρων τῇ ὁράσει τῇ καινοπρεπεστέρᾳ, δι' ἧς ὠράθη εὐθυπορῶν, καὶ ἀπροσκόπτως βαδίζων τὰς ἀτραπούς· καὶ φωτίσαντα Υἱὸν Θεοῦ γνωρίζων, ἐνανθρωπήσαντα δι' ἄκραν εὐσπλαγχνίαν, καὶ ὃ ἦν μείναντα, Θεὸν βροτὸν γενόμενον, καὶ λαβόντα ὃ οὐχ ὑπῆρχεν, ἀσύγχυτόν τε τηροῦντα τὴν τούτου ἕνωσιν.​

​

​

Τῌ ΔΕΥΤΕΡᾼ ΤΗΣ ς' ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ​

Ε Σ Π Ε Ρ Α Σ​

​

Ἦχος πλ. α' Χαίροις ἀσκητικῶν ​

α)Στόματι καὶ ψυχὴ καὶ νοΐ, τὸν ἐκ χοὸς πλαστουργικῶς καὶ τοῦ πτύσματος, ὀμμάτων τὰς κόρας δόντα, καὶ τὸν κοινὸν φωτισμόν, ὁ τὸ πρὶν τυφλώττων ὡμολόγησε, κτισμάτων παγκόσμιον, προβολέα καὶ πρύτανιν, δι' οἶκτον μόνον, βροτωθέντα τοῦ πλάσματος, καὶ ἐκήρυττεν, ὡς Θεὸν παντοδύναμον· οὗ Γραμματεῖς τὸν ζῆλον, καὶ τὴν πρὸς τούτους διάλεξιν, ὅλως μὴ φέροντες βλέπειν, ἀποσυνάγωγον κρίνουσι, τυφλώττοντες πλέον, τοῦ ποτὲ τυφλοῦ τὰς κόρας, ψυχῇ καὶ σώματι.​

​

β)Τρόπαιον ἀριστείας τυφλός, κατὰ βλεπόντων κατὰ κράτος ἐξήρατο· τὸν Κτίστην καὶ γὰρ τὸν τούτου, καὶ πλαστουργὸν τοῦ παντός, καὶ τυφλὸς ὑπάρχων ἐθεάσατο, ἰδὼν τὴν ὀμμάτωσιν, τὴν πλασθεῖσαν ἐκ πτύσματος, καὶ ταύτῃ μόνῃ, ἐπιγνοὺς τὸν φωτίσαντα, καὶ Υἱὸν Θεοῦ, καὶ Δεσπότην παγκόσμιον· ὃν οἱ ὁρῶντες φθόνου, κακίᾳ τυφλώττοντες, ὅλως οὐκ εἶδον, καὶ ταῦτα, πολλαπλασίονα βλέποντες, ἐκ τούτου θαυμάτων, ἐνεργείας παραδόξους, μόνοις τοῖς ῥήμασιν.​

​

γ)(βλ. Κυριακή εσπέρας)​

​

Τῌ ΤΡΙΤῌ ΤΗΣ ς' ΕΒΔΟΜΑΔΟΣ​

Π Ρ Ω Ϊ​

​

Ἦχος πλ. α' Ὅσιε Πάτερ ​

α)Λάμψιν φωσφόρον, καταλάμψασαν θεώμενοι, προδήλως ἐν Σαββάτῳ τῷ φωτοφόρῳ Τυφλῷ οἱ νόμοις τοῖς Μωσέως ἐντεθραμμένοι, γνώμῃ τυφλώττουσιν, ὁρῶντες σκιᾷ, σκίασμα μὴ γνόντες τὸ συγκαλύπτον νόμους, ἐξ οὗ οὐκ εἶδον τὸν φωτουργὸν καὶ τὸν τῷ λόγῳ Σαββάτου δημιουργόν, τὸν ὀμματώσαντα Τυφλὸν τῇ ἀπονίψει, καὶ τῇ τοῦ πτύσματος καινῇ πηλεργασίᾳ, μεθ' οὗ μιγνύμενοι, Θεὸν αὐτὸν κατίδωμεν, τὴν ἐκτύφλωσιν Φαρισαίων ἐλέγχοντες ὁράσει, τῇ ἐκ τοῦ κρείττονος.​

​

Στίχ. Ἐπίβλεψον ἐπ ἐμέ, καὶ ἐλέησόν με.​

​

β)Ὄρθρος ἀνίσχει τῷ ἐν σκότει διατρίβοντι, νυκτὸς ἀορασίας πολυωδύνῳ Τυφλῷ ἐν ῥείθροις λουσαμένῳ, τὸ φῶς ὀμμάτων θείῳ κελεύσματι, πηγῇ Σιλωάμ· ὅθεν σελασφόρος καινότερος ὁρᾶται, ὁμίχλην σκότους νυκτοποιόν, τῶν νομικῶν διελέγχων Γραμματιστῶν, καὶ τὴν σκοτόμαιναν, τῆς τούτων ἀβλεψίας ταῖς ἀναλάμψεσι φωτίζων ταῖς φωσφόροις, ἐξ ὧν ἡ τύφλωσις τοῦ πρὶν σκιώδους γράμματος, ὀμματοῦται ταῖς ἐκ τοῦ Λόγου, ἡμῖν παρεχομέναις φαιδραῖς ἐλλάμψεσιν.​

​

Στίχ. Τὰ διαβήματά μου κατεύθυνον κατὰ τὸ λόγιόν σου.​

​

γ)Ὕψους ἐπέβη, φωτοφόρου ἐπιβάσεως, φωτὶ θεογνωσίας καταλαμφθεὶς ὁ Τυφλός, κἂν πρῴην ἐτυφλοῦτο ἐξ ἀμφοτέρων, φέρων καὶ σώματος καὶ νοῦ σκοτασμόν, ὅν ἐκ τῆς τοῦ λόγου καινῆς φωτοχυσίας, φωτίσας ὅλον καὶ ἐξ ἀμφοῖν, τὸν φωτοδότην γνωρίζει καὶ φωτουργὸν, τὸν ἀναλάμψαντα ἐκ τάφου τριημέρως, καὶ γῆν φαιδρύναντα αὐτοῦ τῇ Ἀναστάσει, ἐξ ἧς ἐπέλαμψε, τὸ φῶς τῆς ἀναστάσεως τοῖς ἐν σκότει κεκρατημένοις, βροτοῖς, δι' εὐσπλαγχνίαν καὶ μέγα ἔλεος.​

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Ευχαριστούμε, Γιώργο!!!

Δεν μπορείς να πεις και πολλά παραπάνω. Θα χαλάσει η μαγεία - πάντα χαλάει όταν προσπαθείς να την αναλύσεις πολύ. Και μόνο η επισήμανση είναι αρκετή. Η απόλαυση που νιώθεις όταν διαβάζεις τέτοια διαμάντια είναι απερίγραπτη. Το λεξιλόγιο, τα εκφραστικά μέσα, οι εικόνες σε αφήνουν άφωνο αλλά ακόμα περισσότερο, όπως σωστά επεσήμανες, οι νοηματικές προεκτάσεις. Ο τυφλός είναι ο άνθρωπος που δέχεται το σπόρο, είναι ο εύφορος άνθρωπος που μπορεί να δεχτεί και να δει το αληθινό Φως, γιατί τα μάτια της ψυχής του είναι ανοιχτά. Κι απ' την άλλη οι Γραμματείς. Πολλές φορές μου έρχεται στο μυαλό η φράση του Κυρίου (προς τους ίδιους τους μαθητές του, βέβαια) που τόσο μας ταιριάζει σήμερα: "Ωνείδισε αυτών την σκληροκαρδίαν"...

 

[π. Μάξιμος]

...ο τυφλός με το θαύμα που του έγινε δεν ανέκτησε απλώς την όραση, αλλά απέκτησε τη θεογνωσία.

Αὐτή εἶναι ἡ περίοδος τοῦ Πεντηκοσταρίου (Τριῳδίου τῶν ῥόδων) κατά τήν ὁποία ἀναγινώσκεται τό θεολογικώτερο εὐαγγέλιο τοῦ Θεολόγου καί ἐγίνοντο οἱ μυσταγωγικές κατηχήσεις τῶν βαπτισθέντων καί φωτισθέντων πλέον, ἐν ἀντιθέσει μέ τήν περίοδο τοῦ Τριῳδίου καί τίς κατηχήσεις τῶν πρός τό ἅγιον φώτισμα εὐτρεπιζομένων.

Μετά τίς Κυριακές τοῦ Παραλύτου καί τῆς Σαμαρείτιδος, ἡ Κυριακή τοῦ Τυφλοῦ εἶναι τό ἀποκορύφωμα τῆς μυήσεως καί ὑψηλῆς θεολογίας. Ἐντός αὐτῶν καί ἡ θεολογική ἑορτή τῆς Μεσοπεντηκοστῆς. Γιά νά φθάσουμε στό ὕψος τῆς ἑορτῆς τῆς θείας Ἀναλήψεως!

 

[Γιώργος Μ.]

Υπενθυμίζοντας το θέμα αυτό, υπενθυμίζω και την παράκληση:

Μακάρι να βρεθεί κάποιος φίλος από το φόρουμ να μας τα ψάλει...

 

[Γιώργος Μ.]

Δύο χρόνια μετά (πέρα από την ανεπλήρωτη αίτηση να τα ακούγαμε ψαλμένα) ενισχύεται η εντύπωση/απορία μου για το αν τα ποιήματα αυτά προέρχονται από τον συνήθη υμνογραφικό κόσμο που γνωρίζουμε. Στον οποίο το νόημα αρθρώνεται κατά μικρές ενότητες που ακολουθούν τις μετρικές ενότητες. Διευκολύνοντας έτσι και τη μουσική και την κατανόηση. (Ακόμα και στις άφθαστες ποιητικά διατυπώσεις κάποιων κανόνων, όπως είναι οι ειρμοί που περιγράφουν τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας, είναι μικρές και εύληπτες οι νοηματικές ενότητες).

Εδώ το νόημα μοιάζει να αγνοεί, σχεδόν να απαξιώνει τη φόρμουλα. Τη χρησιμοποιεί μόνο ως μελοποιητικό πρόσχημα, τίποτε άλλο.

Παρακαλώ να μου επισημάνετε αν έχετε υπόψη σας άλλα παρόμοια παραδείγματα από την υμνογραφία μας, όπου συμβαίνει αυτό. Σε μένα προκαλεί μεγάλη εντύπωση.

 

[Γιώργος Μ.]

Επίσης, να προσθέσω ότι στο πρώτο Ιδιόμελο μού είναι αδύνατο να βγάλω νόημα χωρίς τη διόρθωση (ετέρα γραφή) που υπέδειξε ο κ. Θεοδωράκης (να είναι καλά ο άνθρωπος) εδώ πέρα.

Ο Χριστός είναι το "ὄμμα ὁλομελίας βροτῶν" και ο "όφθαλμός τοῦ κοσμικοῦ τούτου σώματος".

 

[MTheodorakis]

http://analogion.com/forum/showthread.php?t=8691

 

[katsiklis A. Dmitris]

Έχω την εντύπωση ότι ο μακροπερίοδος λόγος καθώς επίσης και η διάρθρωση του λὀγου και των νοημάτων παραπέμπουν σε αντίστοιχες φόρμες που συναντώνται σε όλους σχεδόν τους οίκους -όχι στους προλόγους- των κοντακίων της Παρακλητικής αλλά και του Ρωμανού. Βέβαια εκεί έχει χαθεί το μέλος, οπότε δεν μπορούν εύκολα να γίνουν συγκρίσεις και κανονιστικές επισημάνσεις.

 

[Γιώργος Μ.]

Σωστή και ωραία η επισήμανση κ. Κατσικλή, ως προς το εύρος της φόρμας -αν βέβαια μπορούμε στα κοντάκια να μιλούμε για συγκεκριμένη φόρμα. Αλλά εκεί ο λόγος είναι γενικά αφηγηματικός και μορφολογικά απλός, γι' αυτό και λείπει η αίσθηση "ασφυξίας" του περιεχομένου μέσα στη μορφή.

Εδώ έχουμε έναν ποιητή που μοιάζει να κινείται έξω από το τεχνοτροπικό "κλίμα" των προσομοίων καινοτομώντας υπέρμετρα (και υπέροχα) με κείμενα που δεν έχουν την οικεία σε μας αφομοίωση ενός λειτουργικού ύμνου (δηλ. ύμνου που ψάλλεται σε εκκλησία). Ένας τέτοιος ύμνος είναι σαν το βότσαλο που έχουν λειανθεί από το κύμα: ρέει το νόημα, μαζί και η μουσική. Εδώ, απεναντίας, η τέχνη μοιάζει λειτουργικά αναφομοίωτη, σαν ένας μεγάλος ποιητής να πειραματίστηκε πάνω στη φόρμα του προσομοίου χωρίς να έχει μεγάλη πείρα για το πώς γράφεται -αλλά δημιουργώντας ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα εξ αιτίας ακριβώς αυτής της απόκλισης. Ή σαν να έγραψε σε μεταγενέστερη χρονική φάση και τα κείμενά του να αποσπάστηκαν από κάποιο χειρόγραφο και να εντάχθηκαν στο σώμα των λειτουργικών κειμένων.

 

[ΓΙΑΝΝΟΥΤΣΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ]

Aγαπητέ μου Γιώργο , εκλεκτέ εν επιστήμη συνάδελφε , σε συγχαίρω θερμώς για τις εύστοχες και υψηλού επιπέδου αναλύσεις και επισημάνσεις σου και από Θεολογικήν και Φιλολογικήν άποψιν . Να είσαι πάντοτε καλά .!!!!!!!!!!

 

[Γιώργος Μ.]

Επανερχόμενος κατά το ειωθός -κάθε τέτοια μέρα- στα Εσπέρια Στιχηρά Προσόμοια της Κυριακής του Τυφλού Εσπέρας, ζητώ την ερμηνευτική σας συνδρομή για το τρίτο στιχηρό, που μου φαίνεται ο πιο δύσκολος νοηματικά ύμνος που έχω δει.

Τον παραθέτω εφεξής και δίπλα του μια κάπως ελεύθερη απόδοση του νοήματος.



Εδώ έχουμε δύο αποκλίσεις από το ευαγγελικό κείμενο.
α) στο Ευαγγέλιο λέγεται ότι η υποψία των Γραμματέων ήταν πως ο τυφλός προσποιούνταν τον τυφλό, ενώ δεν ήταν ήταν.
Εδώ λέγεται πως η υποψία τους ήταν πως προσποιούνταν πως είχε δει το φως του, ενώ δεν το είχε δει.

β) στο Ευαγγέλιο οι Φαρισαίοι μένουν οι ίδιοι «τυφλοί», καθώς δεν βλέπουν, δεν αναγνωρίζουν το θαύμα και τη δύναμη του Θεού. Εδώ ο ποιητής (καινοτομώντας υπέρμετρα; ) βλέπει ότι ο Χριστός με το θαύμα του τους φωταγώγησε κι έτσι στο τέλος τον κηρύττουν ως «παροχέα των φώτων».

(Η πρώτη αντίφαση δεν είναι σημαντική και την προσπερνώ, για να στραφώ στη δεύτερη). Υπάρχουν διάφορες προσεγγίσεις που θα μπορούσαν να θεραπεύσουν ή μάλλον να εξηγήσουν τη δεύτερη αντίφαση.

α) ότι οι πριν τυφλοί τελικά είμαστε όλοι εμείς, όχι οι Φαρισαίοι. Αυτή η ερμηνεία όμως δεν υποστηρίζεται από τη ροή του κειμένου. (Καλύτερα να έλεγε: «κηρύττομεν»).

β) ότι ο ποιητής χρησιμοποιεί την «εξ αντιθέτων υμνολογία», όπως π.χ. σε ύμνους του Μεγάλου Σαββάτου βάζει τον Άδη να θρηνεί και μέσω του θρήνου του να δοξάζει τελικώς την Ανάσταση. Έτσι και εδώ οι Φαρισαίοι θέλοντας και μη τελικώς ομολογούν. Όμως η φρασεολογία του ύμνου παραπέμπει σε πραγματικό φωτισμό, όχι σε «θέλοντας και μη» ομολογία.

γ) ότι ο ποιητής, όπως είπα, καινοτομεί υπέρμετρα όχι μόνο ως προς τη γλώσσα και το ύφος, αλλά και ως προς την ποιητική σύλληψη αλλάζοντας τα δεδομένα της περικοπής και εξάγοντας άλλα νοήματα χάριν ποιητικής αδείας. Αυτό πιθανώς ενισχύει την εντύπωση ότι «η τέχνη του μοιάζει λειτουργικά αναφομοίωτη, σαν ένας μεγάλος ποιητής να πειραματίστηκε πάνω στη φόρμα του προσομοίου χωρίς να έχει μεγάλη πείρα για το πώς γράφεται -αλλά δημιουργώντας ένα εκπληκτικό αποτέλεσμα εξ αιτίας ακριβώς αυτής της απόκλισης». Αυτή όμως η ερμηνεία αντιφάσκει με τα υπόλοιπα απόστιχα, εκτός και δεν τα έγραψε όλα ο ίδιος. Πάντως τα υπόλοιπα απόστιχα βασίζονται (τα περισσότερα) στη θεμελιώδη αντίφαση:

• οι φαινομενικά τυφλός βλέπει
• οι φαινομενικά βλέποντες τυφλώττουν

Αυτή είναι ποιητική μετουσίωση των λόγων του ίδιου του Χριστού «καὶ εἶπεν ὁ Ἰησοῦς· εἰς κρῖμα ἐγὼ εἰς τὸν κόσμον τοῦτον ἦλθον, ἵνα οἱ μὴ βλέποντες βλέπωσι καὶ οἱ βλέποντες τυφλοὶ γένωνται.» (Ιω.9,39). Η τυφλότητα των Φαρισαίων είναι κρίσιμη για την ερμηνεία του λόγου αυτού και δεν μπορει να παραβλεφθεί. Δανείζομαι επακριβώς τα λόγια του ομοτ. καθηγητή Ι. Καραβιδόπουλου:

«Η παρουσία του Χριστού ως Φωτός του κόσμου και εν συνεχεία του Ευαγγελίου του που διακηρύσσει η Εκκλησία δημιουργούν κρίση μέσα στον κόσμο - βέβαια όχι με την έννοια της κατακρίσεως των ανθρώπων αλλά με την έννοια της υποχρεώσεως που δημιουργείται μέσα στον κάθε άνθρωπο να λάβει θέση έναντι αυτού του φωτός. Από τη στάση που παίρνει ο καθένας απέναντι στο φως κρίνεται ήδη και προδικάζεται το μέλλον του».​

Χριστός ανέστη!

 

[π. Μάξιμος]

Κατ᾿ ἀρχάς σέ εὐχαριστοῦμε γιά μιά ἀκόμη φορά!
1) Ἀναρτῶ μιά ἄλλη ἐκδοχή τοῦ στιχηροῦ προσομοίου ἀπό τό Πεντηκοστάριον Ρώμης (Κρυπτοφέρρης) 1738 (τά προηγούμενα μέχρι «μηδ᾿ ὅλως βλέπων» εἶναι τά ἴδια).

Κάποιος μπορεῖ νά ἐλέγξει καί ἄλλα Πεντηκοστάρια παλαίτυπα (ἀπό ἐδῶ ἤ ἐδῶ) ἄν καί ἡ τοῦ ἰσχύοντος Πεντηκοσταρίου πρέπει νά εἶναι ἡ ἐπικρατέστερη μορφή.

2) Ὁπωσδήποτε ἡ ποίηση εἶναι ἀναγωγική, ὅπως λές, καί δέν χρειάζεται τό «κηρύττομεν»· «κηρύττουσι» ὅλοι οἱ ἅγιοι μάρτυρες, ἀπό τούς ἀποστόλους μέχρι σήμερα. Ἐπισυνάπτω τό τέλος τοῦ συναξαρίου τῆς ἡμέρας.

 

[Παναγιώτης]

Επανερχόμενος κατά το ειωθός -κάθε τέτοια μέρα- στα Εσπέρια Στιχηρά Προσόμοια της Κυριακής του Τυφλού Εσπέρας, ζητώ την ερμηνευτική σας συνδρομή για το τρίτο στιχηρό, που μου φαίνεται ο πιο δύσκολος νοηματικά ύμνος που έχω δει.

Ἀληθῶς ἀνέστη ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός!

Ἐδὼ μιὰ ἄλλη προσέγγιση (στὸ ἐπισυναπτόμενο pdf δίνεται ἡ ἀντιπαράθεση):

Αὐτὸς ποὺ ἦταν ὕποπτος, γιὰ τοὺς «τυφλοὺς» Γραμματεῖς,

τώρα φαίνεται μὲ μάτια βαλμένα (διότι δὲν εἶχε καθόλου μάτια στὴν κυριολεξία), αὐτὸς ποὺ ἦταν πρὶν τυφλός,

(καὶ ἦταν ὕποπτος γιὰ τοὺς γραμματεῖς) ὅτι τάχα δὲν ἔβλεπε καθόλου, ἀλλὰ προσποιούνταν ὅτι ἔβλεπε, γιὰ νὰ κάνει χάρη στὸν Χριστό (ὅτι τάχα ἔκανε θαῦμα),

(αὐτὸν λοιπὸν τὸν πρώην τυφλόν), οἱ Γραμματεῖς ἤθελαν νὰ τὸν τυφλώσουν, κατὰ τὸ σκότος τοῦ νοός των (σκότος τοῦ γράμματος τοῦ Νόμου), τὸ ὁποῖο ὅμως σκότος φωτίζει ὁ γλυκὺς Χριστός μας ὡς Ἤλιος, ὁ ὁποῖος Χριστὸς τὴν ἡμέραν τοῦ Σαββάτου τοῦ ἔβαλε καινούργια μάτια·


καὶ ὁ ὁποῖος Χριστός, ἐφώτισε τὸ (ὑλικὸ) σκότος τοῦ τυφλοῦ, καὶ τράβηξε τὸ «κάλυμμα» ποὺ τοὺ στεροῦσε τὸ φῶς,

ἢ​

καὶ ὁ ὁποῖος Χριστός, ἐφώτισε τὸ σκιώδες τοῦ Νόμου καὶ τράβηξε τὸ «κάλυμμά» του,


καὶ στοὺς πρὶν τυφλούς ἔδωσε (θαυματουργικῶς) τὸ φῶς τους. Καὶ τώρα (οἱ πρὶν τυφλοὶ) βλέποντας τὸν Παροχέα τοῦ φωτός των, τὸν κηρύττουν σὲ ὅλον τὸν κόσμο.


ΥΓ. Τὸ «διαπράξας μοι», ἴσως πρέπει νὰ διορθωθεῖ εἰς τὸ Πεντηκοστάριον ὡς «διαπράξασθαι».

 

[Παναγιώτης]

Ἐπίσης δὲν ἀποκλίνει ἀπὸ τὸ Εὐαγγέλιον.

Τὸ Εὐαγγέλιον λέει ὅτι «οὐκ ἐπίστευσαν οὖν οἱ Ἰουδαῖοι περὶ αὐτοῦ ὅτι τυφλὸς ἦν καὶ ἀνέβλεψεν, ἕως ὅτου ἐφώνησαν τοὺς γονεῖς αὐτοῦ τοῦ ἀναβλέψαντος», Ἰω. θ' 18

Δηλ. οἱ Ἰουδαίοι ὅντως ὅταν τὸν πρωτοεἴδανε δὲν πιστεύανε ὅτι ἦταν τυφλός (προφανῶς τοὺς ἦταν ἄγνωστος ὁ ἄνθρωπος), μέχρι ποὺ φώναξαν τοὺς γονεῖς του.

Ἄρα μετά τὴν συνάντηση μὲ τοὺς γονεῖς, πεισθήκανε ὅτι ὅντως ἦταν τυφλός, καὶ εἶδε τό φῶς του.

Καὶ αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀργότερα ποὺ εἴπανε στὸν τυφλό «Δὸς δόξαν τῷ Θεῷ», Ἰω. θ' 24

Τώρα γιατί λέει ὅτι τὸν εἴχαν ὕποπτο οἱ Γραμματεῖς, προφανῶς γιατὶ οἱ Γραμματεῖς ἤθελαν νὰ πλήξουν τὸν Χριστόν (ὅπως ἔκαναν καὶ μὲ τὴν Ἀνάστασίν Του), καὶ συνεπῶς μεταχειρίζονται χίλιες δυό ραδιουργίες διαδίδοντας ψεύδη.

Προφανῶς, τὸ Εὐαγγέλιον, δὲν γράφει τὰ πάντα, καὶ γιατὶ ἡ ἐποχὴ ἐκείνη δὲν εἶχε τὴν τεχνολογικὴ ἐξέλιξη τῆς σημερινῆς (δὲν μποροῦσαν νὰ γραφοῦν μὲ λεπτομέρεια τὰ πάντα), καὶ ὁ Ὑμνογράφος δανείζεται στοιχεῖα ἀπὸ τὴν τότε ζῶσα Παράδοση.

 

[π. Μάξιμος]

ΥΓ. Τὸ «διαπράξας μοι», ἴσως πρέπει νὰ διορθωθεῖ εἰς τὸ Πεντηκοστάριον ὡς «διαπράξασθαι».

Νομίζω, ὅτι εἶναι τό μόνο πού ἀναφέρεται σέ μένα / σέ μᾶς, καί ἀναφωνεῖ ἐξ ἡμῶν ὁ ὑμνωδός, ἀναφερόμενος στή σωτηριώδη οἰκονομία, τήν ἀναδημιουργία, στόν θεῖο σαββατισμόν, καί ἔτσι πρέπει νά ἑρμηνεύσουμε τήν «καινουργὸν σαββατούργησιν», ὄχι τό συγκεκριμένο θαῦμα σέ ἡμέρα Σάββατο.

Πρβλ.
https://stavrodromi.wordpress.com/2011/06/01/η-θεραπεία-του-τυφλού/
http://www.creteplus.gr/news/mega-sabbato--i-tafi-kai-o-sabbatismos-tou-theou-165781.html

 

[Γιώργος Μ.]

Ευχαριστώ πολύ και τον π. Μάξιμο και τον Παναγιώτη για τη συνδρομή τους στην ερμηνεία του ύμνου!
Είναι γεγονός ότι ο υμνογράφος δεν μας βοηθάει πολύ, δηλαδή ενώ η φυσική ροή των πραγμάτων είναι ακριβώς η ερμηνεία στην οποία και οι δύο συγκλίνετε, ότι δηλαδή «οι πριν τυφλοί» είναι ο κόσμος που φωτίσθηκε, ωστόσο δεν το στηρίζει πολύ αυτό με το κείμενό και τη συναρμογή του.

Ίσως πάλι αυτό δείχνει όσα ελέχθησαν παραπάνω για τον εντελώς ιδιάζοντα χαρακτήρα αυτών των υμνογραφημάτων, τα οποία όμως μέσα στον γνόφο του νοήματός τους κρύβουν πολλή ποιητικότητα -και ας μην ξεχνάμε ότι η ποιητικότητα συνδέεται τις πιο πολλές φορές με το ανοίκειο. Μόνο που δεν είναι αυτός ο κανόνας για την λειτουργική ποίηση, όθεν και ο αρχικός προβληματισμός.

 

[Παναγιώτης]

είναι ακριβώς η ερμηνεία στην οποία και οι δύο συγκλίνετε, ότι δηλαδή «οι πριν τυφλοί» είναι ο κόσμος που φωτίσθηκε, ωστόσο δεν το στηρίζει πολύ αυτό με το κείμενό και τη συναρμογή του.

Χριστὸς ἀνέστη Γιώργο!

Ὄχι, ἡ τωρινή μου γνώμη (ὅπως γράφτηκε στὶς ἀπαντήσεις μου) δὲν συγκλίνει σὲ αὐτὸ ποὺ λές.

Σύμφωνα μὲ τὴν τωρινή μου γνώμη, ὅντως οἱ πρὶν τυφλοὶ εἶναι οἱ πρὶν τυφλοὶ (εἰς τὴν ὑλικήν των ὅρασιν) εἰς τοὺς ὁποίους θαυματουργικῶς ὁ Χριστὸς καὶ Θεός μας ἔδωσε τὸ φῶς τους.

Καὶ μιὰ ἔνδειξη εἶναι ὅτι λέει, τὸ φῶς τὸ ἐν τούτοις, καὶ ὄχι, τὸ φῶς τὸ ἐν τοῖς πᾶσι.

Καὶ ἄλλη μιὰ ἔνδειξη εἶναι τὸ κόσμῳ κηρύττουσι. Στὸ Εὐαγγέλιον φαίνεται ὅτι αὐτοὶ ποὺ διαδίδανε (ἐκήρυττον) τὸν Χριστόν (πέραν τῶν Ἀποστόλων) εἶναι αὐτοὶ στοὺς ὁποίους ὁ Χριστὸς ἐθαυματούργησε (φυσικὰ ὄχι ὅλοι).

Καὶ τὰ ὑπόλοιπα στιχηρά, δὲν ἀφήνουν νὰ ἐννοηθεῖ ὁ κόσμος. Καὶ στὸ β' στιχηρό στὸ τέλος λέει ὅτι ὁ Τυφλὸς Τὸν ἐκήρυξε. Καὶ ἔτσι στὸ τέλος τοῦ γ' στιχηροῦ, βάζει ὅλους τοὺς πρὶν (ὑλικῶς) Τυφλοὺς ποὺ ὁ Χριστὸς ἐφώτισε.

Δὲν εἶναι ὅλα μεταφορικά (ἐν γένει εἶμαι τῆς γνώμης ὅτι λιγότερα εἶναι τὰ μεταφορικά, καὶ περισσότερα τὰ κυριολεκτικά, καὶ στὴν Καινὴ Διαθήκη, καὶ στὴν Ὑμνογραφία).

 

[π. Μάξιμος]

Ἀκριβῶς! Τά κυριολεκτικά εἶναι: «Οὗτος ὁ ἄνθρωπος οὐκ ἔστι παρὰ τοῦ Θεοῦ, ὅτι τὸ σάββατον οὐ τηρεῖ»!!!
Ἡ προσέγγιση τῆς ποίησης εἶναι ἐνδεικτικό...
Ἀπό τό «ἐκλάμπει ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἥλιος» καί κάτω ὁ ποιητής ἀνοίγεται...
Γιά τό ἄνοιγμα ἤ τό στένωμα, δέν φταίει ὁ ποιητής...
Τούς νοερούς ὀφθαλμούς καί τῆς ψυχῆς τά ὄμματα...
Δέν κηρύττω. Κηρύττουν οἱ φωτισθέντες...
Ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει εἶδε φῶς μέγα, καὶ τοῖς καθημένοις ἐν χώρᾳ καὶ σκιᾷ θανάτου φῶς ἀνέτειλεν αὐτοῖς!
Ὁ γλυκὺς Ἥλιος, ταῖς γλυκείαις προσρήσεσι, καὶ ἐθαύμασαν ὅτι μετὰ γυναικὸς ἐλάλει!!!

Ευχαριστούμε, Γιώργο!!!

Δεν μπορείς να πεις και πολλά παραπάνω. Θα χαλάσει η μαγεία - πάντα χαλάει όταν προσπαθείς να την αναλύσεις πολύ. Και μόνο η επισήμανση είναι αρκετή. Η απόλαυση που νιώθεις όταν διαβάζεις τέτοια διαμάντια είναι απερίγραπτη. Το λεξιλόγιο, τα εκφραστικά μέσα, οι εικόνες σε αφήνουν άφωνο αλλά ακόμα περισσότερο, όπως σωστά επεσήμανες, οι νοηματικές προεκτάσεις. Ο τυφλός είναι ο άνθρωπος που δέχεται το σπόρο, είναι ο εύφορος άνθρωπος που μπορεί να δεχτεί και να δει το αληθινό Φως, γιατί τα μάτια της ψυχής του είναι ανοιχτά. Κι απ' την άλλη οι Γραμματείς. Πολλές φορές μου έρχεται στο μυαλό η φράση του Κυρίου (προς τους ίδιους τους μαθητές του, βέβαια) που τόσο μας ταιριάζει σήμερα: "Ωνείδισε αυτών την σκληροκαρδίαν"...

 

[Παναγιώτης]

Χριστός ἀνέστη!

ναί, ὁ γλυκὺς Χριστὸς Ἤλιος εἶναι μεταφορά, ἀλλὰ καὶ κυριολεξία ὅχι ὡς πρὸς τὸ πλανητικὸ σῶμα (φεῦ τῆς βλασφημίας, καὶ τῆς εἰδωλολατρίας), ἀλλὰ ὡς πρὸς τὸ Φῶς, διότι στὴν κυριολεξία:

Φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινόν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, ... (Πιστεύω)

καὶ μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν, καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἱμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς (Ματθ. ιζ' 2)

Ὁ Φῶς ὑπάρχων ἄδυτον, τριλαμπὲς καὶ τρισήλιον, καὶ μοναρχικόν, μονοκρατές, ἁπλούστατον, Θεὸς ἀκατάληπτος, καὶ μονοκράτωρ Κύριος... (Κυριακή πρωΐ Μεσονυκτικόν Κανών, Παρακλητική ἦχος πλ. δ')

εἰ γὰρ καὶ τριλαμπεῖ, μοναρχεῖ τὸ θεῖον (Κυριακή πρωΐ, Παρακλητική ἦχος πλ. δ', Ἀναβαθμοί)

Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης, ἀθανάτου Πατρός, οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ (Ἑσπερινός)

ὅπως μᾶς λέει τὸ Πιστεύω, καὶ οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι, καὶ οἱ Ἅγιοι Θεωμένοι Ὑμνογράφοι.

(καὶ νὰ συμπληρώσω, ὅπως μᾶς λένε οἱ Ἅγιοι, τὸ Φῶς τοῦ Χριστοῦ εἶναι ἀσυγκρίτως φωτεινότερο τοῦ ἠλίου).

Χριστὸς ἀνέστη!