Η εξέλιξη της Βυζαντινής μουσικής σημειογραφίας

dpapagia

Δημήτρης Παπαγιαννούλης
Δευτερη Συμπληρωση (τι να κανουμε , μεγαλωσαμε και ξεχναμε) :

Ζ1) Χωρις χρηση παλαιων σημαδοφωνων .
Ζ2) Με χρηση παλαιων σημαδοφωνων (μεθοδος Καρρα ) .



Συγγνώμη για την ασχετοσύνη μου, αλλά έχω μια ερώτηση : Τι είναι τα σημαδόφωνα;
 

Magdalene

Μαγδαληνή Κουμπαρούλη
Συγγνώμη για την ασχετοσύνη μου, αλλά έχω μια ερώτηση : Τι είναι τα σημαδόφωνα;

Αγαπητέ-ή dpapagia,

Οπωσδήποτε θα ξέρεις τα σημεία ποσότητος και ποιότητος που χρησιμοποιούμε σήμερα,αυτά δηλαδή που διδασκόμαστε στα πρώτα μας βήματα της ψαλτικής. Μπορείς να τα δεις πάλι στις επισυνάψεις 1.,2. και 3. από το θεωρητικό του Χρυσάνθου (ή από οποιοδήποτε άλλο θεωρητικό έχεις).Στην επισύναψη 3.(υποσημείωση α.) θα δεις ότι ο συγγραφέας αναφέρεται και σε κάποια άλλα παλαιότερα σημαδόφωνα που πέσανε σε αχρηστία με τη νέα γραφή της Ν.Μεθόδου των Τριών Διδασκάλων, λόγω αναλυτικής καταγραφής τους με τα σημερινά σημεία ποσότητος και ,άρα, αντικατάστασής τους.

Στην επισύναψη 4. (παράγρ.407) θα δεις επιπλέον τα περίπου 40 μεγάλα σημάδια ή "χειρονομίες" ή σημαδόφωνα που οι παλαιοί μουσικοί χειρίζονταν για να δείξουν την πορεία των μουσικών θέσεων και τον ποιοτικό χαρακτήρα τους.Με αυτά τα σημάδια ,που υπογράφονταν ή επιγράφονταν σε μερικούς ποσοτικούς χαρακτήρες (ανάλογα με τη θέση ή το σχηματισμό) οι παλαιοί συνθέτες και μουσικοί έγραφαν τις συνθέσεις τους.Ο χαρακτήρας τους ήταν στενογραφικός και οι ψάλτες θα έπρεπε να ξέρουν απ'έξω τις μουσικές γραμμές που συμβόλιζαν.Στην επισύναψη 5. έχω κυκλώσει δύο παλαιογραφικές γραμμές με τα σημαδόφωνά τους και φυσικά, ακολουθεί και η εξήγησή τους στη ν.γραφή.

Αυτά τα σημάδια καταργήθηκαν (όχι όλα) στη γραφή που χρησιμοποιούμε σήμερα γιατί αντικαταστάθηκαν με αναλυτικές γραμμές,όπως είπα και παραπάνω.Παρ'όλα αυτά, η αναλυτική καταγραφή τους έφερε κάποια προβλήματα:

α) Ενώ τα παλαιά στενογραφικά σημάδια περιείχαν πολλές δυνατές ποικιλματικές εκδοχές , η αναλυτική καταγραφή μιας και μόνο ποικιλματικής εκδοχής στη ν.γραφή ,αφαιρεί από τον ψάλτη άλλες δυνατές εκτελέσεις αυτής της γραμμής.Αυτή την έλλειψη αναπληρώνει ,βέβαια, ο Δάσκαλος,όταν και αν υπάρχει

β)Η αναλυτική καταγραφή δεν λειτουργεί ως "θέση" (τουλάχιστον άμεσα) αλλά ως συλλογή φθόγγων,ιδιαίτερα στον αρχάριο

γ)Η ανορθόγραφη-πολλές φορές- χρήση της ν.γραφής ,όπου ποιοτικά σημάδια γράφονται χωρίς καμία λογική ορθογραφία,αφαιρεί και από τα σημερινά σημεία ποιότητος τις ποικιλματικές δυνατότητες που περικλείουν

δ)Η μή χρήση κάποιων ποιοτικών σημείων που θεωρήθηκαν περιττοί ως ευκόλως εννοούμενοι από τους Τρεις Δασκάλους, σταδιακά έφεραν και τη λήθη κάποιων ποικιλμάτων,αφού οι νέοι ψάλτες ψέλνουν πια ό,τι διαβάζουν και όχι ό,τι μαθαίνουν απ'έξω.

Γι'αυτό και κάποιοι μεταγενέστεροι θεωρητικοί,με πρώτον τον Σ.Καρά, έκριναν σωστό να επαναφέρουν κάποια σημαδόφωνα από την παλαιότερη γραφή και ,επίσης, προέκριναν μια πιό συνεπτυγμένη γραφή ούτως ώστε να διαφυλαχτεί η λογική της "θέσης" και να δοθούν επιπλέον εκφραστικές δυνατότητες στον εκτελεστή του μέλους.Αυτά τα σημαδόφωνα (χαρακτήρες ποιότητας αλλά και ποσότητας) είναι:
-πίεσμα
-λύγισμα
-τρομικό
-στρεπτό
-τσάκισμα
-ισάκι
-οξεία.

Στο παραπάνω εγχείρημα έχουν κατά καιρούς εκφραστεί αντιρρήσεις με κυριότερη τη μη αναγκαιότητα αυτής της προσθήκης ,εφόσον η υπάρχουσα γραφή σε συνδυασμό με παραδοσιακό δάσκαλο υπερκαλύπτει τις όποιες ελλείψεις της γραφής.

Ελπίζω να σε κάλυψα.

View attachment Σημεία ποιότητος1.jpgView attachment Σημεία ποιότητος2.jpgView attachment Σημειογραφία.jpgView attachment Παλαιά σημάδια.jpgView attachment Σημειογραφία2.jpg
 
Last edited:

Magdalene

Μαγδαληνή Κουμπαρούλη
Συγγνώμη για την ασχετοσύνη μου, αλλά έχω μια ερώτηση : Τι είναι τα σημαδόφωνα;

[Σημείωμα συντονιστή]

Το παραπάνω μήνυμα μεταφέρθηκε εδώ από αυτή την συζήτηση.
 

μάρκελλος

Μάρκελλος Πιράρ, Γενικός συντονιστής
Επισυνάπτω την γνώμη/αξιολόγηση (1876, 1878) του Γερμανού Αφθονίδη περί Παλιού Σύστηματος και Νέας Μεθόδου.

Σχετικά με τα 2 συστήματα, ο ιερομόναχος Γαβριήλ Καρεώτης (Μακαβός) έλεγε, με την ισορροπία που τον διεκρινε, πως κάθε σύστημα, ως κάθε αλφάβητο, έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η εκτέλεση/ανάλυση δεν εξαρτάται από το είδος ἠ το σχήμα των σημαδοφώνων, αλλά από όσα έχεις αποθησαυρισμένα μες στο αυτί σου, υπογραμμίζοντας π.χ. πως οι μελωδίες οι οποίες οι πρώτοι δυτικοευρωπαίοι μουσικολόγοι (Wellesz, Tillyard ...) αντέγραψαν από την αρχαία παρασημαντική στο πεντάγραμμο ήσαν δυτικότροπες, λες και ακούς Γρηγοριανά εκκλησιαστικά μέλη.

Συνιστώ θερμώς και την μελέτη του Ευσταθίου Μακρή περί τονικού ύψους, ''The Significance of Pitch in the 'New Method' of Greek Church Music" (New Sound: International Magazine for Music 16, 2000).
 

Attachments

  • Germanos Aphthonidis, Arxaia parasimantiki.pdf
    143 KB · Views: 364

Deacon

Παλαιό Μέλος
μάρκελλος;8867 said:
Επισυνάπτω την γνώμη/αξιολόγηση (1876, 1878) του Γερμανού Αφθονίδη περί Παλιού Σύστηματος και Νέας Μεθόδου.

Σχετικά με τα 2 συστήματα, ο ιερομόναχος Γαβριήλ Καρεώτης (Μακαβός) έλεγε, με την ισορροπία που τον διεκρινε, πως κάθε σύστημα, ως κάθε αλφάβητο, έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Η εκτέλεση/ανάλυση δεν εξαρτάται από το είδος ἠ το σχήμα των σημαδοφώνων, αλλά από όσα έχεις αποθησαυρισμένα μες στο αυτί σου, υπογραμμίζοντας π.χ. πως οι μελωδίες οι οποίες οι πρώτοι δυτικοευρωπαίοι μουσικολόγοι (Wellesz, Tillyard ...) αντέγραψαν από την αρχαία παρασημαντική στο πεντάγραμμο ήσαν δυτικότροπες, λες και ακούς Γρηγοριανά εκκλησιαστικά μέλη.

Συνιστώ θερμώς και την μελέτη του Ευσταθίου Μακρή περί τονικού ύψους, ''The Significance of Pitch in the 'New Method' of Greek Church Music" (New Sound: International Magazine for Music 16, 2000).

Κύριε Πιράρ,

Επειδή με ένα "ευχαριστώ" μέσω εικονιδίου δεν μπορώ να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου για την εκ μέρους σας παράθεση εν μεταφράσει του αποκαλυπτικού κειμένου του Αφθονίδου, κυρίως* περί της εννοίας των διαστηματικών ακολουθιών (κλιμάκων) πριν και μετά την αλλαγή του συστήματος γραφής (και διδασκαλίας) της Βυζαντινής Μουσικής το 1814, και της μεγάλης σημασίας της εμπειρικής εκμάθησης των ορθών διαστημάτων, σπεύδω να σας ευχαριστήσω δημοσίως θερμότατα μέσω κανονικού μηνύματος και να σας παρακαλέσω να μοιράζεστε μαζί μας πάντα τέτοια σημαντικά για την ψαλτική κείμενα, ιδίως τα δυσπρόσιτα εκείνα, τα συνταχθέντα σε άλλες, από την ελληνική, γλώσσες.

Και πάλι, χίλια ευχαριστώ!

*Υ/Γ Να τονίσω ότι θεωρώ πολύ σημαντική την άποψη του Αφθονίδου ειδικά για τα εμπειρικά διαστήματα, και προς τούτο ο ενθουσιασμός. Δεν παύω, όμως, να βλέπω με πιό κριτικό "μάτι" άλλες απόψεις του π.χ. περί διπλής συνηχήσεως, συστηματοποιήσεως έλξεων κ.λπ.
 
Last edited:

evangelos

Ευάγγελος Σολδάτος
Ευχαριστώ κι εγώ τον κύριο Μάρκελλο για αυτό το άρθρο. Η μουσική είναι η πιο κατάλληλη γλώσσα περιγραφής των συναισθημάτων και του υπερβατικού και δεν μετριέται πάντα με την μεζούρα. Οι αρχαίοι εξέφρασαν με τα μαθηματικά τους βασικούς εστώτες φθόγγους και τις συμφωνίες αλλά πέραν αυτών τα διαστήματα ήταν επί το πλείστον εμπειρικά. Περιέγραψαν τον βασικό δρόμο που θα κινηθούμε σε κάθε γένος, όχι τις ενδιάμεσες εναλλαγές σε χρόες οι οποίες είναι αναρίθμητες και μαθαίνονται μόνο ακούγοντας και εμπεδώνοντας το ήθος που εκφράζει κάθε ήχος ή μουσική φράση.
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Βρῆκα δυὸ ἐνδιαφερουσες παραπομπὲς σὲ πηγὲς ποὺ ἀφοροὺν στὴν ἐξέλιξη τῆς μουσικῆς σημειογραφίας κατὰ τὸ α΄ ἥμισυ τοῦ 13ου αἰώνα.

Σὲ ἔγγραφο τῆς Μονῆς Βατοπεδίου, Ἅγιον Ὄρος τοῦ 1247/ 1258, Archives de l’Athos XXI, Actes de Vatopédi I, Des origines à 1329, ἐκδ. J. Bompaire, J. Lefort, V. Kravari, Ch. Giros, Paris 2001, ἀρ. 15, σ. 152-162 σημειώνεται: ἐν τῶ μετοχίω τὸ εἰς τοὺς Ἁγίους ... στιχεράριον παλαιόφωνον

Σὲ ἔγγραφο τῆς Μονῆς Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου στὴν Πάτμο, τοῦ Σεπτεμβρίου 1200, Ch. Astruc, L’inventaire dressé en septembre 1200 du trésor et de la bibliothèque de Patmos. Édition diplomatique, Travaux et Mémoires 8 (1981), σ. 15-30 σημειώνεται: ἄλλο βιβλίον στιχεράριον νεώτωνον
 
Top