Άξιον εστίν (συνηθισμένο)

pransot

Πράντζος Σωτήρης
Το Άξιον εστί το συνηθισμένο σε ήχο β' πόσο παλιό είναι; Δε θυμάμαι πού αλλά διάβασα ότι κατά τις αρχές του 19ου αιώνα έγινε διαγωνισμός από το Πατριαρχείο για να καθιερωθεί ένα άξιον εστί. Ο Γρηγόριος Πρωτοψάλτης έγραψε μία σειρά σε όλους τους ήχους και τελικά το δικό του του β' ήχου προκρίθηκε ως το μελωδικότερο και παραδοσιακότερο συγχρόνως. Ισχύει αυτό;
Το ερώτημά μου δεν είναι ιστορικό για να 'χαμε να λέγαμε. Το μεγαλυνάριο της Θεοτόκου είναι όντως παρένθετο στην ευχή της αναφοράς, σε σημείο που δεν έχει καμία σχέση με τα λεγόμενα και τελούμενα, γνωστοί ιστορικοί λόγοι συνέτειναν στην καθιέρωσή του. Γι' αυτό εγώ προτιμώ να λέω ή το συνηθισμένο ή άλλα 3-4 απλά και σύντομα (πλ.δ΄ συνηθισμένο, α'-δ' Γρηγορίου, γ'-δ' Φωκαέως). Μία φορά μου έτυχε σε ένα χωριό που ήμουν επισκέπτης και μου ζητήθηκε και το έψαλα σε πλ δ' ειρμολογικό εκ του Γα (όπως το ψέλνουμε στος Παρακλήσεις). Φυσικά στη συνέχεια ο ιερέας συνέχισε την ευχή "... του αγίου ενδόξου Προδρόμου...". Μου άρεσε πάρα πολύ και το βρήκα πολύ σωστό.
Από πότε άρχισαν να υπάρχουν "Άξιον εστί..." σε αργό ειρμολογικό μέλος;

ΥΓ Σύμφωνα με όσα θυμάμαι για την ιστορία του "άξιον εστί", αυτή συνέβη περίπου το δέκατο αιώνα. Αμέσως με αυτοκρατορική διαταγή δόθηκε εντολή σε όλη την αυτοκρατορία να μπει το γνωστό μεγαλυνάριο μπροστά από το "την τιμιωτέραν..." Αυτό όμως νομίζω αφορούσε τον ειρμό της ενάτης, τυπικό που έχει παραμείνει ως και σήμερα όταν δεν ψάλλονται καταβασίες.
Από πότε όμως μπήκε στη Θ. Λειτουργία; Πιο πριν φαντάζομαι δεν παρενεβάλλετο τίποτε σε εκείνο το σημείο. Δεν υπήρχε δηλαδή ο ειρμός "την τιμιωτέραν...", ώστε να προστεθεί από μπροστά και το "άξιον εστίν...".
 

ybulbu

Μπουλμπουτζής Ιωάννης
Το Άξιον εστί το συνηθισμένο σε ήχο β' πόσο παλιό είναι; Δε θυμάμαι πού αλλά διάβασα ότι κατά τις αρχές του 19ου αιώνα έγινε διαγωνισμός από το Πατριαρχείο για να καθιερωθεί ένα άξιον εστί. Ο Γρηγόριος Πρωτοψάλτης έγραψε μία σειρά σε όλους τους ήχους και τελικά το δικό του του β' ήχου προκρίθηκε ως το μελωδικότερο και παραδοσιακότερο συγχρόνως. Ισχύει αυτό;
Το ερώτημά μου δεν είναι ιστορικό για να 'χαμε να λέγαμε. Το μεγαλυνάριο της Θεοτόκου είναι όντως παρένθετο στην ευχή της αναφοράς, σε σημείο που δεν έχει καμία σχέση με τα λεγόμενα και τελούμενα, γνωστοί ιστορικοί λόγοι συνέτειναν στην καθιέρωσή του. Γι' αυτό εγώ προτιμώ να λέω ή το συνηθισμένο ή άλλα 3-4 απλά και σύντομα (πλ.δ΄ συνηθισμένο, α'-δ' Γρηγορίου, γ'-δ' Φωκαέως). Μία φορά μου έτυχε σε ένα χωριό που ήμουν επισκέπτης και μου ζητήθηκε και το έψαλα σε πλ δ' ειρμολογικό εκ του Γα (όπως το ψέλνουμε στος Παρακλήσεις). Φυσικά στη συνέχεια ο ιερέας συνέχισε την ευχή "... του αγίου ενδόξου Προδρόμου...". Μου άρεσε πάρα πολύ και το βρήκα πολύ σωστό.
Από πότε άρχισαν να υπάρχουν "Άξιον εστί..." σε αργό ειρμολογικό μέλος;

ΥΓ Σύμφωνα με όσα θυμάμαι για την ιστορία του "άξιον εστί", αυτή συνέβη περίπου το δέκατο αιώνα. Αμέσως με αυτοκρατορική διαταγή δόθηκε εντολή σε όλη την αυτοκρατορία να μπει το γνωστό μεγαλυνάριο μπροστά από το "την τιμιωτέραν..." Αυτό όμως νομίζω αφορούσε τον ειρμό της ενάτης, τυπικό που έχει παραμείνει ως και σήμερα όταν δεν ψάλλονται καταβασίες.
Από πότε όμως μπήκε στη Θ. Λειτουργία; Πιο πριν φαντάζομαι δεν παρενεβάλλετο τίποτε σε εκείνο το σημείο. Δεν υπήρχε δηλαδή ο ειρμός "την τιμιωτέραν...", ώστε να προστεθεί από μπροστά και το "άξιον εστίν...".
Σωτήρη, ρίξε μια ματιά στις επιλογές από τον ΜΠΤ 705 (Θ. Λειτουργία από την Παπαδική του Πέτρου Βυζαντίου σε εξήγηση Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος) που εσύ μου έδωσες πάλαι ποτέ και θα διαπιστώσεις πως πρόκειται περί μύθου το σχετικό με τον διαγωνισμό που διακρίθηκε το "Άξιον εστίν" σε β' του Γρηγορίου, καθώς το μέλος χαρακτηρίζεται αρχαίον σε έναν κώδικα που γράφηκε ζώντος του Γρηγορίου! Μάλιστα, εκεί εξηγείται κατά τι εκτενέστερα από τη γνωστή εξήγηση του Γρηγορίου που όλοι χρησιμοποιούμε. Το σαρώνω και το ανεβάζω σε λίγα λεπτά.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Το μεγαλυνάριο της Θεοτόκου είναι όντως παρένθετο στην ευχή της αναφοράς, σε σημείο που δεν έχει καμία σχέση με τα λεγόμενα και τελούμενα


Μεγάλη ἀλήθεια. Παλαιότερα δὲν ἐδιακόπτετο ἡ σημαντικότατη συμμετοχὴ στὰ δίπτυχα ἀπὸ ἕνα μὴ δεσποτικὸ μελωδικὸ ἀποκορύφωμα· βλ. Συμβολὴ τ. 12 σ. 31. Τὸ Ἄξιόν ἐστιν ἤ τὰ ἀντ' αὐτοῦ λείπουν ἀπὸ ὅλα τὰ ΤΑΣ καὶ λοιπὰ παλαιὰ τυπικά, μαρτυροῦνται δὲ γιὰ πρώτη φορὰ λίγο πρὸ τῆς πατριαρχείας Καλλίστου τοῦ Α' (1350· Ἡ θεία λειτουργία ἐκδ. 1574 (φωτογραφία-πίνακας ΚΓα στὸ Σ. Καρᾶ Ἰωάννης μαΐστωρ ὁ Κουκουζέλης καὶ ἡ ἐποχή του)).
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ἀγαπητέ Σωτήρη,
Ὅλοι οἱ προβληματισμοί σου, σχεδόν ἔχουν συζητηθεῖ στό Ψαλτολόγιον σέ «παλιούς καλούς καιρούς».
Μιά παράθεση θά κάνω ἀπό τόν Shota Gugushvili

Το "Εξαιρέτως" εισήχθη στην Κωνσταντινούπολη από τον Πατριάρχη Γερμανό τον 5ο αιώνα κατ'αίτηση του αυτοκράτορα Λέοντος και σαν αντίδραση στην άρνηση του Πατριάρχη Μαρτυρίου Αντιοχείας να ονομάσει τη Μαρία Θεοτόκο. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν η Λειτουργία του Αγ. Ιακώβου το πήρε κατευθείαν από τις Βυζαντινές Λειτουργίες και πότε ακριβώς το πήρε. Ο λόγος που εισήχθη η εκφώνηση αυτή ήταν αρκετά σημαντικός για να χρησιμοποιηθεί και από τα Πατριαρχεία εκτός Κωνσταντινουπόλεως.
ἀπό τό θέμα
"Εν πρώτοις μνήσθητι Κύριε" - Δίπτυχα
καί θά σέ παραπέμψω σέ σχετικά θέματα, ὅσα θυμᾶμαι, χωρίς παραπομπή σέ συγκεκριμένα μηνύματα, μέ σκοπό νά διαβάσεις καί ἄλλα ἐνδιαφέροντα.
Την Τιμιωτέρα και Θ' ωδή
"Άξιον εστίν" στο τέλος της Θ' ωδής
Καλό θά εἶναι νά ψάχνουμε τό Ψαλτολόγιο καί νά διαβάζουμε. Ὑπάρχουν πάρα πολύ σημαντικά πράγματα πού ἔχουν γραφεῖ παλαιότερα. Αὐτά ἐνδεικτικά. Ἴσως βρεῖς καί ἄλλα.


 

pransot

Πράντζος Σωτήρης
Ευχαριστώ πολύ, Αυτό που έψαχνα ήταν κυρίως πότε ξεκίνησε να έχει αυτός ο ύμνος θέση στη Θ. Λειτουργία και πώς ακριβώς (αν ξέρουμε πώς ψαλλόταν). Πριν γράψω έψαξα όλες τα θέματα της Θ. Λειτουργίας. Το μόνο που δεν μπορούσαν να ξαναψάξω ολόκληρο λόγω της έκτασής του ήταν το θέμα λιετουργικά-Άξιον εστί λόγω του μεγέθους του, αν και όταν το πρωτοδιάβασα ολόκληρο δε θυμάμαι να διάβασα κάτι επ' αυτού. Σύμφωνα με τον κ. Θεοδωράκη εισήλθε στα τελευταία βυζαντινά χρόνια.
Καλή Ανάσταση. Μάλλον για λίγο καιρό θα απουσιάσω από το φόρουμ.
 
Το Άξιον εστί το συνηθισμένο σε ήχο β' πόσο παλιό είναι; Δε θυμάμαι πού αλλά διάβασα ότι κατά τις αρχές του 19ου αιώνα έγινε διαγωνισμός από το Πατριαρχείο για να καθιερωθεί ένα άξιον εστί. Ο Γρηγόριος Πρωτοψάλτης έγραψε μία σειρά σε όλους τους ήχους και τελικά το δικό του του β' ήχου προκρίθηκε ως το μελωδικότερο και παραδοσιακότερο συγχρόνως. Ισχύει αυτό;

Πολύ απίθανο μου φαίνεται, όπως απίθανο φαίνεται να είναι και μέλος του Γρηγορίου. Μάλλον περί καταγραφής του Γρηγορίου θα πρόκειται, το δε μέλος θα είναι αρχαίον. Πρβλ τα τριαδικά του Όρθρου. Τώρα, ποιο είναι αυτόμελον και ποιο προσόμοιον, θα σας γελάσω.
 

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Πρόκειται γιὰ μεταγενέστερη ἀναδίπλωση τῆς ἀπόκρισης τοῦ λαοῦ «Ἄξιον καὶ δίκαιον».
 
Top