MTheodorakis
Παλαιό Μέλος
-Ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενο, ποιά εἶναι ἡ οὐσιαστικὴ διαφορὰ μεταξὺ τῶν ἀπολυτικίων, κοντακίων, ἐξαποστειλαρίων, καθισμάτων καὶ στιχηρῶν; Στὴν σύνθεσή τους ἔχουν συγκεκριμένα στοιχεῖα ἢ ὅ,τι ἔρχεται στὸν νοῦ τοῦ ὑμνογράφου;
-Πρέπει νὰ ξεκινήσουμε ἀπὸ τὰ πρώτα δείγματα, δηλαδὴ τὰ πρώτα ἀπολυτίκια καὶ κοντάκια τῶν δεσποτικῶν καὶ θεομητορικῶν ἑορτῶν.
Τὰ ἀπολυτίκια (ε’ αἰ.), οἱ ὕμνοι ἐκκίνησης καὶ θέσπισης τῶν ἑορτῶν, ἀφηγοῦνται περιληπτικὰ τὸ γεγονὸς καὶ δοξάζουν τὸν Κύριο ἤ χαιρετίζουν τὴν παρθένο.
Σὲ δεύτερη φάση τὰ κοντάκια (στ’ αἰ.) ἐμβαθύνουν θεολογικὰ καί, μέσα ἀπὸ τοὺς οἴκους τους καὶ τὰ ἐφύμνια τοῦ λαοῦ, ἀποτελοῦν εὔληπτο διδακτικὸ δογματικὸ κήρυγμα-ἀνάλυση. Ἀργότερα ἔρχονται τὰ ἁγιολογικὰ κοντάκια-συναξάρια, τὰ ὁποία ἀργότερα τέθηκαν πρὸ τοῦ συναξαρίου (ιβ’ αἰ.) τοῦ ὄρθρου.
Τὰ στιχηρὰ (ζ’ αἰ.) τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν, τοῦ Πεντηκοσταρίου καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ παρουσιάζουν βιβλικὴ ἐξάρτηση, διότι καὶ ψάλλονται μὲ βιβλικοὺς στίχους. Εἶναι οἱ ὕμνοι τῶν ἀναγνωσμάτων ἑσπερινοῦ, ὄρθρου καὶ λειτουργίας.
Τὰ καθίσματα καὶ τὰ ἐξαποστειλάρια ψάλλονται χωρὶς στίχους καί, γιὰ τὸν λόγο αὐτό, συνήθως εἶναι ὕμνοι ἐλεύθερης σύνθεσης, χωρὶς βιβλικὴ ἐξάρτηση καὶ συχνὰ ἀναδεικνύουν διαφορετικὲς πτυχὲς τοῦ ἑορτασμοῦ.
Τὰ στιχηρὰ τοῦ ἑσπερινοῦ τῶν ἑορτῶν καὶ τῶν Κυριακῶν τῆς Παρακλητικῆς εἶναι κάπως συνεσταλμένα καὶ θεολογικὰ-διδακτικὰ (βλ. καὶ δογματικὰ θεοτοκία μικροῦ καὶ μεγάλου ἑσπερινοῦ Κυριακῶν), διότι ὁ ἑσπερινὸς εἶναι εἰσαγωγὴ τῆς ἡμέρας τῆς ἑορτῆς (ᾠδὲς-αἴνοι-δοξολογία).
Τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων εἶναι τὰ κύρια στιχηρὰ τῆς ἡμέρας τῆς ἑορτῆς μὲ ἐνθουσιώδη-πανηγυρικὸ τόνο, πρὸ τῆς μεγάλης δοξολογίας.
Τὰ στιχηρὰ τῶν ἁγίων, μὲ τὴν συγκεκριμένη σειρά τους, ἀφηγοῦνται τὸν βίο τοῦ ἁγίου καί, στὸ τέλος, τὰ θαύματα καὶ τοὺς τόπους ἢ τοὺς ναούς του. Τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων τῶν ἁγίων εἶναι ἐγκωμιαστικά.
Τὰ στιχηρὰ τῶν καθημερινῶν τῆς Παρακλητικῆς δὲν παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις.
Τὰ στιχηρὰ τῶν Κυριακῶν τοῦ τριῳδίου καὶ τῆς μεγάλης τεσσαρακοστῆς, μαζὶ μὲ τὰ ἀναγνώσματα, ἔχουν σαφὴ κατηχητικὸ σκοπὸ γιὰ τὰ βαπτίσματα τοῦ Μ. Σαββάτου ἢ τὶς κουρὲς τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου καὶ τῆς Τρίτης τῆς διακαινησίμου. Βεβαίως εἶναι καὶ ἱκετήρια-κατανυκτικά.
Τὰ τροπάρια τῆς β’ ᾠδῆς κανόνων ἢ τριῳδίων ἔχουν φοβερὸ καὶ ἐλεγκτικὸ λεξιλόγιο, καθὼς ψάλλονται μὲ τοὺς στίχους τῆς στηλιτευτικῆς-ἀπειλητικῆς β’ ᾠδῆς τοῦ Ὡρολογίου.
-Πρέπει νὰ ξεκινήσουμε ἀπὸ τὰ πρώτα δείγματα, δηλαδὴ τὰ πρώτα ἀπολυτίκια καὶ κοντάκια τῶν δεσποτικῶν καὶ θεομητορικῶν ἑορτῶν.
Τὰ ἀπολυτίκια (ε’ αἰ.), οἱ ὕμνοι ἐκκίνησης καὶ θέσπισης τῶν ἑορτῶν, ἀφηγοῦνται περιληπτικὰ τὸ γεγονὸς καὶ δοξάζουν τὸν Κύριο ἤ χαιρετίζουν τὴν παρθένο.
Σὲ δεύτερη φάση τὰ κοντάκια (στ’ αἰ.) ἐμβαθύνουν θεολογικὰ καί, μέσα ἀπὸ τοὺς οἴκους τους καὶ τὰ ἐφύμνια τοῦ λαοῦ, ἀποτελοῦν εὔληπτο διδακτικὸ δογματικὸ κήρυγμα-ἀνάλυση. Ἀργότερα ἔρχονται τὰ ἁγιολογικὰ κοντάκια-συναξάρια, τὰ ὁποία ἀργότερα τέθηκαν πρὸ τοῦ συναξαρίου (ιβ’ αἰ.) τοῦ ὄρθρου.
Τὰ στιχηρὰ (ζ’ αἰ.) τῶν δεσποτικῶν ἑορτῶν, τοῦ Πεντηκοσταρίου καὶ τοῦ Εὐαγγελισμοῦ παρουσιάζουν βιβλικὴ ἐξάρτηση, διότι καὶ ψάλλονται μὲ βιβλικοὺς στίχους. Εἶναι οἱ ὕμνοι τῶν ἀναγνωσμάτων ἑσπερινοῦ, ὄρθρου καὶ λειτουργίας.
Τὰ καθίσματα καὶ τὰ ἐξαποστειλάρια ψάλλονται χωρὶς στίχους καί, γιὰ τὸν λόγο αὐτό, συνήθως εἶναι ὕμνοι ἐλεύθερης σύνθεσης, χωρὶς βιβλικὴ ἐξάρτηση καὶ συχνὰ ἀναδεικνύουν διαφορετικὲς πτυχὲς τοῦ ἑορτασμοῦ.
Τὰ στιχηρὰ τοῦ ἑσπερινοῦ τῶν ἑορτῶν καὶ τῶν Κυριακῶν τῆς Παρακλητικῆς εἶναι κάπως συνεσταλμένα καὶ θεολογικὰ-διδακτικὰ (βλ. καὶ δογματικὰ θεοτοκία μικροῦ καὶ μεγάλου ἑσπερινοῦ Κυριακῶν), διότι ὁ ἑσπερινὸς εἶναι εἰσαγωγὴ τῆς ἡμέρας τῆς ἑορτῆς (ᾠδὲς-αἴνοι-δοξολογία).
Τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων εἶναι τὰ κύρια στιχηρὰ τῆς ἡμέρας τῆς ἑορτῆς μὲ ἐνθουσιώδη-πανηγυρικὸ τόνο, πρὸ τῆς μεγάλης δοξολογίας.
Τὰ στιχηρὰ τῶν ἁγίων, μὲ τὴν συγκεκριμένη σειρά τους, ἀφηγοῦνται τὸν βίο τοῦ ἁγίου καί, στὸ τέλος, τὰ θαύματα καὶ τοὺς τόπους ἢ τοὺς ναούς του. Τὰ στιχηρὰ τῶν αἴνων τῶν ἁγίων εἶναι ἐγκωμιαστικά.
Τὰ στιχηρὰ τῶν καθημερινῶν τῆς Παρακλητικῆς δὲν παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις.
Τὰ στιχηρὰ τῶν Κυριακῶν τοῦ τριῳδίου καὶ τῆς μεγάλης τεσσαρακοστῆς, μαζὶ μὲ τὰ ἀναγνώσματα, ἔχουν σαφὴ κατηχητικὸ σκοπὸ γιὰ τὰ βαπτίσματα τοῦ Μ. Σαββάτου ἢ τὶς κουρὲς τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου καὶ τῆς Τρίτης τῆς διακαινησίμου. Βεβαίως εἶναι καὶ ἱκετήρια-κατανυκτικά.
Τὰ τροπάρια τῆς β’ ᾠδῆς κανόνων ἢ τριῳδίων ἔχουν φοβερὸ καὶ ἐλεγκτικὸ λεξιλόγιο, καθὼς ψάλλονται μὲ τοὺς στίχους τῆς στηλιτευτικῆς-ἀπειλητικῆς β’ ᾠδῆς τοῦ Ὡρολογίου.