Τελευταῖο στιχηρὸ β´ ἤχου

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Ποιά εἶναι ἡ σωστὴ ἀρχὴ στὸ τελευταῖο στιχηρὸ τῶν αἴνων τοῦ β´ ἤχου ("Ὄντως παράνομοι..."); Στὴν ὑπογραμμισμένη φράση βρίσκω διάφορα (Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε. ἔχουσι τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, σήμερον προῆλθε τοῦ μνήματος, καὶ ἔλεγον·) Ποιά εἶναι δὲ καὶ ἡ ἀκριβὴς μετάφραση;

 

[MTheodorakis]

Ποιά φράση σᾶς προβληματίζει;

 

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

καὶ ἔλεγον ἢ λέγοντες ἢ κάτι ἄλλο;

 

[π. Μάξιμος]

Στὴν ὑπογραμμισμένη φράση βρίσκω διάφορα (Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε. ἔχουσι τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, σήμερον προῆλθε τοῦ μνήματος, καὶ ἔλεγον·) Ποιά εἶναι δὲ καὶ ἡ ἀκριβὴς μετάφραση;

Ποῖα διάφορα βρίσκεις; Φαίνεται λίγο μπερδεμένη ἡ σύνταξη.
Ἀλλά μή μᾶς μπερδεύει τό «λέγοντες» τοῦ Ματθ. 28,12. Ἄλλη ἡ χρήση τῆς μετοχῆς ἐκεῖ.
Ἐδῶ χρειάζεται τό ρῆμα «ἔλεγον». Μέ μετοχή θά φαινόταν ὅτι ὑποκείμενο εἶναι οἱ φύλακες.
Ἡ παροιμιώδης φράση «ἔχουσι τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες» σημαίνει ὅτι οἱ στρατιῶτες γνωρίζουν καλά τήν ἀλήθεια τῆς Ἀναστάσεως, ἀσχέτως τί τούς εἶπαν νά ποῦν οἱ ἀρχιερεῖς.

Ἐμπιστεύομαι γιά τήν μετάφραση τόν μακαριστό π. Παῦλο Κοσατζῆ (φιλόλογο) ἐδῶ : Ιστοσελίδα ymnologia.gr (παράλληλη μετάφραση λειτουργικών κειμένων).

Ἀλήθεια, παράνομοι, σφραγίζοντας τόν λίθο μᾶς ἀξιώσατε νά δοῦμε μεγαλύτερο θαῦμα. Ἔχουν τή γνώση (τό γνωρίζουν καλά) οἱ φύλακες. Σήμερα βγῆκε (ὁ Χριστός) ἀπό τό μνῆμα καί ἔλεγαν σ’ αὐτούς οἱ Ἑβραῖοι· πεῖτε ὅτι ὅταν κοιμώμασταν, ἦλθαν οἱ Μαθητές καί τόν ἔκλεψαν.

 

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΜΠΡΟΥ]

Εὐχαριστῶ πολύ! Σὲ μία Παρακλητικὴ τοῦ 1858 βρίσκω "λέγοντες". Σὲ μία Παρακλητικὴ τοῦ 1871 καὶ σὲ μία Ὀκτώηχο τοῦ 1883 βρίσκω "καὶ ἔλεγον". Ὁ π. Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης στὴν δική του μουσικὴ Παρακλητικὴ ἔχει "λέγοντες". Γι᾿ αὐτὸ διερωτῶμαι ποιό εἶναι τὸ σωστό.

 

[π. Μάξιμος]

Ὁ π. Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης στὴν δική του μουσικὴ Παρακλητικὴ ἔχει "λέγοντες".

Μάλιστα, ἀλλά πῶς συνεχίζει; «λέγοντες· προς ους υμείς· είπατε ...».
Διαφορετικό κείμενο, διαφορετική σύνταξη...

 

[π. Μάξιμος]

Ὁ μακαριστός π. Κ. Π. ἀφενός καλός γνώστης τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς ὑπῆρξε καί ἀφετέρου ἔχει φανεῖ πώς ἐμπιστεύεται τίς ἐκδόσεις Ρώμης καί στήν προκειμένη περίπτωση Παρακλητική Ρώμης, 1885.
Ὀ ποιητής σαφῶς ὑπομνηματίζει τό Ματθ. 28, 11-15 καί ἀπευθυνόμενος στούς παράνομους Ἰουδαίους (πρέπει νά) χρησιμοποιεῖ β΄ ἐνικό πρόσωπο. Τό «ἔλεγον» ἀλλάζει τό πρόσωπο σέ γ΄ ἑνικό.
Βάζοντάς τα σέ μιά σειρά, θά ἔλεγα πώς ὁ ὕμνος ἔχει ὡς ἐξῆς:
Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε· ἔχουσι τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, λέγοντες (ὅτι) σήμερον προῆλθε τοῦ μνήματος· πρὸς οὕς ὑμεῖς (ἐλέξατε)· Εἴπατε, ὅτι ἡμῶν κοιμωμένων, ἦλθον οἱ Μαθηταί, καὶ ἔκλεψαν αὐτόν.

 

[MTheodorakis]

«Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε. Ἔχουσιν τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, ὅπως ἐξηγέρθη ὁ Κύριος, καὶ λέγετε· εἴπατε ὅτι ἡμῶν κοιμωμένων, ἦλθον οἱ μαθηταί, καὶ ἔκλεψαν αὐτόν. Καὶ τίς κλέπτει νεκρόν, μάλιστα δὲ καὶ γυμνόν; Αὐτὸς ἀνέστη αὐτεξουσίως ὡς Θεός, καταλιπὼν καὶ ἐν τῷ τάφῳ τὰ ἐντάφια αὐτοῦ. Δεῦτε ἴδετε Ἰουδαῖοι, πῶς οὐ διέῤῥηξε τὰς σφραγῖδας, ὁ τὸν θάνατον σκυλεύσας, καὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, τὴν ἀτελεύτητον ζωήν δωρούμενος, καὶ τὸ μέγα ἔλεος»

(χφφ. στιχηράρια Μ. Λαύρας Γ-67 τέλη ι’-ἀρχὲς ια’ αἰ. φ. 115r-v, Βατοπαιδίου 1488 περὶ τὸ ἔτος 1050 φ. 183v «ὅπως ἐξανέστη ὁ Κύριος... οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ... ὁ τὸν θάνατον πατήσας»).



Λανθασμένη ἐκδοχή:

«Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε. Ἔχουσιν τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, σήμερον προῆλθεν τοῦ μνήματος, καὶ ἔλεγον· εἴπατε ὅτι ἡμῶν κοιμωμένων, ἦλθον οἱ μαθηταὶ καὶ ἔκλεψαν αὐτόν. Καὶ τίς κλέπτει νεκρόν, μάλιστα δὲ καὶ γυμνόν; Αὐτὸς ἀνέστη αὐτεξουσίως ὡς Θεός, καταλιπὼν καὶ ἐν τῷ τάφῳ τὰ ἐντάφια αὐτοῦ. Δεῦτε ἴδετε Ἰουδαῖοι, πῶς οὐ διέῤῥηξεν τὰς σφραγῖδας, ὁ τὸν θάνατον πατήσας, καὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, τὴν ἀτελεύτητον ζωήν δωρούμενος, καὶ τὸ μέγα ἔλεος»

(χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 781 ι’-ια’ αἰ. φφ. 12v-13r, Σινὰ 790 ια’ αἰ. φ. 20r «οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ», Reg. gr. 54 ια’ αἰ. φ. 103r).

 

[dimskrekas]

«Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε. Ἔχουσιν τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, ὅπως ἐξηγέρθη ὁ Κύριος, καὶ λέγετε· εἴπατε ὅτι ἡμῶν κοιμωμένων, ἦλθον οἱ μαθηταί, καὶ ἔκλεψαν αὐτόν. Καὶ τίς κλέπτει νεκρόν, μάλιστα δὲ καὶ γυμνόν; Αὐτὸς ἀνέστη αὐτεξουσίως ὡς Θεός, καταλιπὼν καὶ ἐν τῷ τάφῳ τὰ ἐντάφια αὐτοῦ. Δεῦτε ἴδετε Ἰουδαῖοι, πῶς οὐ διέῤῥηξε τὰς σφραγῖδας, ὁ τὸν θάνατον σκυλεύσας, καὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, τὴν ἀτελεύτητον ζωήν δωρούμενος, καὶ τὸ μέγα ἔλεος»

(χφφ. στιχηράρια Μ. Λαύρας Γ-67 τέλη ι’-ἀρχὲς ια’ αἰ. φ. 115r-v, Βατοπαιδίου 1488 περὶ τὸ ἔτος 1050 φ. 183v «ὅπως ἐξανέστη ὁ Κύριος... οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ... ὁ τὸν θάνατον πατήσας»).



Λανθασμένη ἐκδοχή:

«Ὄντως παράνομοι σφραγίσαντες τὸν λίθον, μείζονος ἡμᾶς θαύματος ἠξιώσατε. Ἔχουσιν τὴν γνῶσιν οἱ φύλακες, σήμερον προῆλθεν τοῦ μνήματος, καὶ ἔλεγον· εἴπατε ὅτι ἡμῶν κοιμωμένων, ἦλθον οἱ μαθηταὶ καὶ ἔκλεψαν αὐτόν. Καὶ τίς κλέπτει νεκρόν, μάλιστα δὲ καὶ γυμνόν; Αὐτὸς ἀνέστη αὐτεξουσίως ὡς Θεός, καταλιπὼν καὶ ἐν τῷ τάφῳ τὰ ἐντάφια αὐτοῦ. Δεῦτε ἴδετε Ἰουδαῖοι, πῶς οὐ διέῤῥηξεν τὰς σφραγῖδας, ὁ τὸν θάνατον πατήσας, καὶ τῷ γένει τῶν ἀνθρώπων, τὴν ἀτελεύτητον ζωήν δωρούμενος, καὶ τὸ μέγα ἔλεος»

(χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 781 ι’-ια’ αἰ. φφ. 12v-13r, Σινὰ 790 ια’ αἰ. φ. 20r «οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ», Reg. gr. 54 ια’ αἰ. φ. 103r).

Ναι, αλλά γιατί ονομάζεται "λανθασμένη" η β΄ εκδοχή;

 

[MTheodorakis]

Διότι ὅλο τὸ στιχηρὸ ἀπευθύνεται στοὺς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι ὑπέβαλαν στοὺς φύλακες τὸ ψεῦδος.

 

[dimskrekas]

Διότι ὅλο τὸ στιχηρὸ ἀπευθύνεται στοὺς Ἰουδαίους, οἱ ὁποῖοι ὑπέβαλαν στοὺς φύλακες τὸ ψεῦδος.

Ίσως έχουμε απώλεια κειμένου. Η αρχή απευθύνεται στους Ιουδαίους, όχι κατ΄ανάγκην όλο το στιχηρό. Το και έλεγον μπορεί να μοιάζει μετέωρο, αλλά δεν είναι τόσο (πάλι τους Ιουδαίους εννοεί). Και το ημών έχει πρόβλημα, εκτός αν τεθεί σε εισαγωγικά, ή γραφεί ως υμών. Η φράση αυτή -καθώς και άλλα στοιχεία- επαναλαμβάνεται και στο Ανατολικό Στιχηρό Εσπέριο του πλ. α. ήχου "Οι της κουστωδίας".

 

[Γιώργος Μ.]

Συνδυάζοντας απόψεις (κυρ. του π. Μαξίμου και του Δημήτρη Σκρέκα) μπορώ να συμπληρώσω ότι με μια πιο ελεύθερη ανάγνωση του ύμνου βγαίνει το νόημα, αρκεί να μη μείνουμε σχολαστικά στη συντακτική λεπτομέρεια.
Δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο μια στιγμιαία απώλεια του γραμματικού ελέγχου (εν προκειμένω ο ποιητής μοιάζει να χάνει το υποκείμενο του ἔλεγον), όταν ο ύμνος είναι μακροσκελής, υπάρχουν πολλές σκηνές και πρόσωπα και περισσεύει ο εκφραστικός φόρτος. (Κάτι τέτοιο, βέβαια, πολύ δύσκολα θα συνέβαινε στην ασφυκτική δομή ενός τροπαρίου κανόνος).
Προσωπικά, αν ήμουν εκδότης, δεν θα διόρθωνα τον ύμνο.