Παρατηρώντας επί μακρόν (από ενδιαφέρον, αλλά και ανάγκη) το θέμα της
πλάνης (ας το πούμε πολύ γενικευτικά έτσι, πβ. αγγλ. fallacy) διαπιστώνω ότι πολλές φορές οφείλεται σε μια σύγχυση ανάμεσα στην
αιτία και το
αποτέλεσμα. Εν προκειμένω, είναι τελείως άλλο πράγμα να συνδέεται
αιτιακά ορισμένος ήχος με κάποιο βίωμα (άρα το βίωμα γεννά τον ήχο) και άλλο να συνδέεται
ως αποτέλεσμα (άρα ο ήχος γεννά το βίωμα) - το οποίο είναι ένα από τα πιθανά αποτελέσματα.
Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι η σύγχυση αυτή μπορεί να είναι αποτέλεσμα
διατύπωσης και μόνο. Δηλαδή, αν π.χ. κάποιος μουσικολόγος αποδώσει σε κάποιο ήχο το θερμό ή ψυχρό χρώμα με κάποια τεχνική ορολογία (όπως π.χ. μιλάμε για
θερμά ή
ψυχρά χρώματα - άλλωστε και οι μουσικοί όροι
μαλακό και
σκληρό δεν απέχουν πολύ ως προς τον εμπειρισμό τους) και κάποιος ακροατής καταλάβει ότι ο
ίδιος ο ήχος είναι ψυχρός ή θερμός εκ φύσεως, τότε η σύγχυση γεννιέται στη διατύπωση (και φυσικά αναπαράγεται στην αναδιατύπωση). (Αν προσέξετε, θα δείτε πάμπολλες τέτοιες περιστάσεις πλάνης στην καθημερινότητά μας, π.χ. σε πολιτικές συζητήσεις, ειδήσεις, ιστολόγια, κοινωνικά στερεότυπα κ.λπ.).
Και κάτι τελευταίο: είναι διαφορετικά τα πράγματα μιλώντας για το παρελθόν. Χρειάζεται διάκριση (και διακριτικότητα) στην ιστορική προσέγγιση, για να μην κρίνουμε τους παλαιούς με τα κριτήρια της σύγχρονης αναλυτικής σκέψης.
Ένα παράδειγμα: το έργο του Πλάτωνα
Κρατύλος είναι γεμάτο παρετυμολογήσεις λέξεων. Αλλά το να μιλάμε εκεί για
παρετυμολογία είναι πρωθύστερο, γιατί η ιστορική μέθοδος στην ανάλυση της γλώσσας γεννήθηκε τον 19ο αιώνα. Η σωστή μέθοδος προσέγγισης του Κρατύλου είναι να δεις πώς συνδέονται οι "παρετυμολογήσεις" με την αντίληψη του Πλάτωνα (ή γενικά των αρχαίων) για τη σχέση του πράγματος με την ιδέα και τον ρόλο του ονόματος μέσα σε αυτή τη σχέση.
Το λέω αυτό γιατί αναφορές σαν αυτή που αναφέρει η κ. Τσαμκιράνη ή παρόμοιες υπάρχουν πολλές σε παλαιά κείμενα. Πρόσφατα π.χ. μελετώντας τα Σχόλια του
Θεοδώρου Προδρόμου στους κανόνες δεσποτικών εορτών, είδα στην εισαγωγή ένα υπόμνημα για τους 8 ήχους. Είναι πολύ χαρακτηριστικό το κλείσιμό του, όπου συνδέει την τετραμέρεια του σταυρού με τον πλάγιο του τετάρτου. Αλλά μια τέτοια αναφορά δεν έχει τη μορφή επιστημικής δέσμευσης - ούτε πρέπει έτσι να διαβάζεται, προκαλώντας βέβαια τη δική μας συγκαταβατική απαξίωση.