Θησαυρός της αρχαίας ελληνικής μουσικής

Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
υποσυναφή, όρος που χρησιμοποιείται όταν ανάμεσα σε δύο όμοια τετράχορδα τοποθετείται το διάστημα τετάρτης. Υποσυναφή σχηματίζεται όταν ανάμεσα στο τετράχορδο συνημμένων και στο τετράχορδο υπατών τοποθετείται το τετράχορδο μέσων:

[...]

Πρβ. Βακχ. Εισ. 85· Μ. Βρυέν. Αρμον. Wallis III, 506.

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
υποφρύγιος, αρμονία· το ακόλουθο οκτάχορδον (sol - sol) στο διατονικό γένος : sol - fa - mi - re - do - si - la - sol.
Πριν από τον Αριστόξενο , η αρμονία αυτή ήταν γνωστή ως ιαστί ή χαλαρά ιαστί (Πλάτων), δηλ. χαλαρά ιωνική.
υποφρύγιος τόνος· ο 11ος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και ο 13ος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων.

Βλ. λ. τόνος

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
υφέν, (υφ' έν)· μια καμπύλη που ενώνει δύο διαδοχικές νότες [...]
Όταν η πρώτη νότα ήταν χαμηλότερη, το φαινόμενο λεγόταν από μερικούς υφ' έν έσωθεν (α), και όταν η πρώτη ήταν ψηλότερη, λεγόταν υφ' έν έξωθεν (β).

[...]

Η υφέν ήταν το αντίθετο της διαστολής· ο Sergius (στις Notices του Vincent, 221) λέει: "Hyphen est contraria diastole". Πρβ. Ανών . (Bell. 4 και 86-87) και Notices 53, 221.

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
υφόλμιον, το κατώτερο τμήμα του επιστόμιου, που υποβάσταζε τον όλμο . Στερεωνόταν στο βόμβυκα (βλ. λ. βόμβυξ) του αυλού και είχε σχήμα βολβού. Ο όλμος και το υφόλμιο αποτελούσαν το επιστόμιο του αυλού.

Πρβ. Φερεκράτης (στο Φώτ. Λεξ. 464). Πολυδ. (IV, 70): "των δε άλλων αυλών τα μέρη... όλμοι και ύφόλμια".

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Πολυδ. (IV, 70): "των δε άλλων αυλών τα μέρη... όλμοι και ύφόλμια".

Pollux, Onomasticon

Πολυδ. IV, 70

http://www.archive.org/stream/onomas.../n309/mode/1up
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
φαλλικόν, μέλος· τραγούδι που εκτελούσαν κατά την πομπή του φαλλού σε τελετή προς τιμήν του Διόνυσου. Έτσι λεγόταν και ο χορός που εκτελούσαν σε αυτή την τελετή. Πολυδ. (IV, 100): "και φαλλικόν επί Διονύσω" (φαλλικό [όρχημα] προς τιμήν του Διόνυσου).

http://www.musipedia.gr/

~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Πολυδ. (IV, 100): "και φαλλικόν επί Διονύσω" (φαλλικό [όρχημα] προς τιμήν του Διόνυσου).

Pollux, Onomasticon

Πολυδ., IV, 100

http://www.archive.org/stream/onomas.../n317/mode/1up
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
φερεκράτειος, στίχος· και φερεκράτειον μέτρον ή απλά φερεκράτειον. Στίχος που πήρε το όνομά του από τον κωμικό ποιητή Φερεκράτη , που τον χρησιμοποίησε πλατιά. Ο φερεκράτειος στίχος ήταν λογαοιδική (μεικτή) τριποδία, αποτελούμενη από δύο τροχαίους και ένα δάκτυλο· υπήρχαν δύο είδη, ανάλογα με τη θέση του δακτύλου:

Α1: - U U - U - U (ακατάληκτος)
Α2: - U U - U - Λ (καταληκτικός)
Β1: - U - U U - U (ακατάληκτος)
Β2: - U - U U - Λ (καταληκτικός)

Πρβ. Ανακρέων .

Σημειώσεις:

1. Για τα καταληκτικά και ακατάληκτα μέτρα, βλ. λ. μέτρον

.
2. Το σημείο Λ είναι για το λείμμα (βραχύς κενός χρόνος)· βλ. τα λ. λείμμα

και παρασημαντική .

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Φερεκράτης, (περ. 420 π.Χ.)· κωμικός ποιητής και μουσικός. Σε αυτόν οφείλουμε ένα σημαντικό ντοκουμέντο για την εξέλιξη της μουσικής στον 5ο αι. π.Χ. Στην κωμωδία του Χείρων παρουσιάζει τη Μουσική σαν γυναίκα που παραπονιέται και διαμαρτύρεται στη Δικαιοσύνη για όλες τις κακοτυχίες και την κακομεταχείριση που έχει υποστεί από τις καινοτομίες του Μελανιππίδη , του Κινησία , του Φρύνη και του Τιμόθεου . Αυτό το ουσιαστικό τμήμα της κωμωδίας (25 στίχοι) έχει διασωθεί από τον Πλούταρχο στο Περί μουσικής (1141 D-F και 1142Α, 30).

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Φήμιος, φημισμένος αοιδός

από την Ιθάκη, που συχνά μνημονεύεται στην Οδύσσεια (λ, π). Έζησε στο παλάτι του Οδυσσέα, ο οποίος του εμπιστεύτηκε την Πηνελόπη, κατά την απουσία του στην Τροία. Τραγουδούσε τη νοσταλγία των Ελλήνων και τον πόθο του γυρισμού. Αναγκάστηκε να ψυχαγωγεί τους "μνηστήρες" στα συμπόσιά τους με τη μουσική του και κινδύνεψε να σκοτωθεί από τον Οδυσσέα, όταν, μετά την επιστροφή του, σκότωσε τους μνηστήρες. Πρβ. Πλούτ. Περί μουσ. 1132Β, 3.

~~~~

Φήμιος : Phemius, son of Terpis, a bard in Ithaca, Od. 1.154, 337, ρ 263, Od. 22.331.
Georg Autenrieth. A Homeric Dictionary for Schools and Colleges. New York. Harper and Brothers. 1891.
 
Last edited:
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
φθόγγος, ήχος, φωνή. Στη μουσική, ένας ήχος με καθορισμένο ύψος που παραγόταν από φωνή ή οποιοδήποτε μουσικό όργανο· στον πληθ., νότες και χορδές. Δίνουμε τώρα μερικούς ορισμούς του φθόγγου από αρχαίους θεωρητικούς:
Αριστόξενος (Αρμον. Στοιχ. Ι, 15, 15 Mb): "Συντόμως μεν ούν ειπείν, φωνής πτώσις επί μίαν τάσιν φθόγγος εστί" (Για να εκφραστούμε σύντομα, φθόγγος είναι η πτώση της φωνής πάνω σ' ένα ύψος).
Κλεονείδης (Εισαγ. 1): "φθόγγος μεν ούν εστί φωνής πτώσις εμμελής επί μίαν τάσιν" (φθόγγος είναι η μουσική πτώση της φωνής πάνω σ' ένα ύψος).
Ο Βακχείος (Εισαγ. 4) δίνει τον ίδιο ορισμό, προσθέτοντας: "μία γαρ τάσις εν φωνή ληφθείσα εμμελή φθόγγον αποτελεί" (ένα μόνο ύψος παρμένο στη φωνή αποτελεί μουσικό ήχο [φθόγγο]).
Ο Νικόμαχος (Εγχειρ. 11) με πιο αναλυτικό τρόπο λέει: "φθόγγος εστί φωνή άτομος, οίον μονάς κατ' άκοήν· ως δε οι νεώτεροι, επίπτωσις φωνής επί μίαν τάσιν και απλήν· ως δ' ένιοι, ήχος απλατής κατά τόπον αδιάστατος" (φθόγγος είναι ένας αδιαίρετος ήχος όπως μια ακουστική μονάδα· και, όπως [λένε] οι νεότεροι, μια πτώση φωνής πάνω σ' ένα μόνο ύψος· και, καθώς [λένε] μερικοί άλλοι, ένας ήχος χωρίς πλάτος και συνεχής [χωρίς διακοπή]).
Ο Αριστείδης (Περί μουσ. 12-13 Mb) διακρίνει πέντε διαφορές ανάμεσα στους φθόγγους (διαφοραί φθόγγων): (1) ως προς το ύψος (κατά την τάσιν ), (2) ως προς το διάστημα (τη συμμετοχή σ' ένα ή περισσότερα διαστήματα· κατά διαστήματος μετοχήν), (3) ως προς το σύστημα (τη συμμετοχή σ' ένα ή περισσότερα συστήματα· κατά συστήματος μετοχήν), (4) ως προς την περιοχή της φωνής.(κατά τον της φωνής τόπον ) και (5) ως προς το ήθος (κατά ήθος· το ήθος ποικίλλει ανάλογα με το ύψος των φθόγγων).

http://www.musipedia.gr/
 
Last edited:
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Φιλάμμων, μυθικός αοιδός, ποιητής-μουσικός, γιος του Απόλλωνα, πατέρας του Θάμυρι από τη Θράκη. Σύμφωνα με μερικούς μύθους, ο Φιλάμμων πρώτος καθιέρωσε τραγούδια και χορούς στο Δελφικό ιερό (Πλούτ. Περί μουσ. 1132D, 3). Λέγεται πως οι συνθέσεις του Τέρπανδρου βασίζονται στους νόμους του Φιλάμμωνα.

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Φιλόδημος, (1ος αι. π.Χ.)· ποιητής και επικούρειος φιλόσοφος από τα Γάδειρα της Συρίας. Έζησε στη Ρώμη κατά την εποχή του Κικέρωνα (και πιο συγκεκριμένα γύρω στα 60 π.Χ.), που εγκωμίαζε την πολυμάθειά του. Ανάμεσα στα πολλά του έργα υπάρχει και ένα Περί μουσικής. Το κείμενο αυτού του έργου, σοβαρά κολοβωμένο, βρέθηκε μαζί με άλλους παπύρους στο Ηράκλειο (Ερκουλάνεουμ, Ερκολάνο) της Ν. Ιταλίας, ΝΑ της Νεάπολης, κοντά στην Πομπηία. Από το έργο διασώθηκε ένα ουσιαστικό μέρος του τέταρτου βιβλίου. Εκδόθηκε, με λατινική μετάφραση, μαζί με άλλα έργα του Φιλόδημου (στα Volumina Herculanensia quae supersunt, Νεάπολη 1793, τ. Ι, σσ. 1-144), με τον τίτλο: Philodemi De Musica IV· το κείμενο δημοσιεύτηκε σε στήλες, με φωτογραφίες των παπύρων και σχόλια στα λατινικά, σσ. 145-163.
Το τέταρτο βιβλίο εκδόθηκε επίσης στα Varieta nei Volumi Ercolanesi από τον Lorenzo Blanco (Νεάπολη 1860)· η έκδοση αυτή περιλαμβάνει το ελληνικό κείμενο με μετάφραση στα ιταλικά (τ. 1, μέρος Ι, σσ. 1-665), λατινική μετάφραση (τ. 1, μέρος ΙΙ, σσ. 79-136) και σχόλια (σσ. 143-221). Μια πολύ προσεκτική έκδοση του ελληνικού κειμένου δημοσιεύτηκε από τον Johannes Kempe ("Philodemi De Musica librorum quae extant", Λιψία 1884, έκδ. Teubner). Η έκδοση αυτή, όπως δείχνει και ο τίτλος της, περιέχει, εκτός από το τέταρτο βιβλίο (σσ. 62-111), και αποσπάσματα από το πρώτο και τρίτο βιβλίο (σσ. 1-20, 21-55, αντίστοιχα), καθώς και αποσπάσματα από άλλους παπύρους (σσ. 54-61).

’Αλλη βιβλιογραφία:

D. Α. van Krevelen, Philodemus de Musiek, ’μστερνταμ 1939.
Otto Luschnat, Zum Text von Philodemos Schrift De Musica (Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin· Institut fur hellenistische-romische Philosophie, Veroffentlichung, αρ. 1, 1953, σσ. 5-36, με πίνακες φωτογραφιών των παπύρων).
Armando Plebe, Filodemo e la musica, Τορίνο 1957, σσ. 22.
G. M. Rispoli, άρθρο για τον Φιλόδημο, βιβλ. Ι στις Ricerche sui papiri ercolanesi, Νεάπολη 1969.

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Φιλόλαος, (5ος αι. π.Χ.)· φιλόσοφος από τον Τάραντα, οπαδός του Πυθαγόρα , σύγχρονος του Σωκράτη. Στα Φυσικά του, από τα οποία έχει διασωθεί ένα απόσπασμα, αναλύει και εξηγεί τις πυθαγορικές αρχές για τη μουσική. Για τα σχόλιά του στους πυθαγόρειους λόγους ορμήθηκε από τον Τίμαιο του Πλάτωνα . Ο Νικόμαχος αναλύει τις απόψεις του Φιλόλαου, διαδόχου του Πυθαγόρα , οπως τον αποκαλεί, στο κεφάλαιο 9: "Μαρτυρία των ειρημένων από του Φιλολάου" (Εγχειρ. 16-18 Mb).
Ο Α. Ε. Chaignet, στο βιβλίο του Pythagore et la philosophie pythagoricienne (2 τόμοι, Παρίσι 1873), δημοσιεύει τα αποσπάσματα του Φιλόλαου και του Αρχύτα. Και αναλύει (τ. Ι, 225 κε.) τις πυθαγόρειες αρχές -όπως εκφράστηκαν από τον Φιλόλαο- σχετικά με τη σύνθεση της αρμονίας (μία συλλαβή, 4η, και μία διοξειών, 5η), τη διαίρεση του τόνου σε δίεση (13/27) και αποτομή (14/27), το κόμμα, το σχίσμα κτλ.

Βλ. επίσης, Walter Burkert, Weisheit und Wissenschaft, Studien zu Pythagoras, Philolaos und Platon, Νυρεμβέργη 1962, σσ. XVI+495· ιδιαίτερα, σσ. 365-378.

http://www.musipedia.gr/
 
Z

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Φιλόξενος, (435-380/379 π.Χ.)· συνθέτης διθυράμβων . Γεννήθηκε στα Κύθηρα (από όπου και το επώνυμο Κυθήριος) και πέθανε στην Έφεσο. Το έτος του θανάτου του μνημονεύεται στο Πάριο Χρονικό (στ. 69, 380-379 π.Χ.).
Στα χρόνια 424-423, παιδί ακόμα, αιχμαλωτίστηκε και πουλήθηκε δούλος σε κάποιον Αγεσύλα, και από αυτόν στον ποιητή Μελανιππίδη, που τον απελευθέρωσε και τον δίδαξε μουσική. Μνημονεύεται στο έργο του Πλούταρχου Περί μουσικής, μαζί με τον Τιμόθεο, ως μια σημαντική μορφή στο πεδίο των καινοτομιών της εποχής του (1141C, 1142C, 30-31). Έγινε γνωστός ως ένας από τους κυριότερους συνθέτες διθυράμβων του καιρού του. Κατά τη Σούδα , έγραψε 24 διθυράμβους , που εγκωμιάστηκαν από μερικούς για την πρωτοτυπία στην έκφραση, τη μελωδική δροσιά και ποικιλία, και επικρίθηκαν από άλλους για το πολύ διακοσμητικό στιλ τους και τις τολμηρές καινοτομίες τους. Ο κωμικός ποιητής Αντιφάνης, στην κωμωδία του Τριταγωνιστής, τον εγκωμιάζει θερμά και προσθέτει (Αθήν. ΙΔ', 643D-E, 50): "Θεός εν ανθρώποις ήν εκείνος, ειδώς την αληθώς μουσικήν" (ήταν ένας θεός ανάμεσα στους ανθρώπους, γιατί γνώρισε την αληθινή μουσική).
Ο Φιλόξενος έζησε για λίγο καιρό στην αυλή του τυράννου των Συρακουσών Διονυσίου του πρεσβύτερου, με τον οποίο συνδέθηκε φιλικά. Οι σαρκαστικές όμως επικρίσεις του Φιλόξενου για τα δραματικά έργα του Διονυσίου εξόργισαν τον τύραννο, ο οποίος τον έριξε σε λατομείο. Εκεί ο Φιλόξενος έγραψε τον Κύκλωπα (ή Πολύφημος και Γαλάτεια), έργο στο οποίο σατιρίζει τον τύραννο. Σύμφωνα με μια παράδοση, όταν αργότερα ο Φιλόξενος οδηγήθηκε μπροστά στον Διονύσιο και ρωτήθηκε αν εξακολουθεί να επιμένει στη γνώμη του για τα δράματα του τυράννου, απάντησε: "προτιμώ να επιστρέψω στο λατομείο". Σε μια νεότερη προσπάθεια, έδωσε το χαρακτηρισμό "οικτραί" για τις τραγωδίες του τυράννου· ο Διονύσιος όμως αποδίδοντας στον όρο τη σημασία του προκαλώ τον οίκτο, τον ελευθέρωσε.
Ο Διογένης Λαέρτιος (Δ', 6, 36) διηγείται, επίσης, ότι, όταν κάποτε ο Φιλόξενος άκουσε μερικούς πλινθοκατασκευαστές να τραγουδούν παράτονα μελωδίες του, αντέδρασε ρίχνοντας τις πλίθες και λέγοντας: "όπως εσείς καταστρέφετε τα έργα μου, έτσι και εγώ καταστρέφω τα δικά σας".
Κατά τον Πλούταρχο (Βίος Αλεξάνδρου 8), ο ’Αρπαλος έστειλε, μαζί με άλλα έργα, διθυράμβους του Φιλόξενου για να εκτελεστούν κατά τις γιορτές των γάμων του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα Σούσα.
Ο Φιλόξενος έγινε παροιμιώδης για την πολυφαγία του, από την οποία και πέθανε, όπως διηγείται ο κωμικός ποιητής Μάχων (Αθήν. VIIIA, 26).

Πρβ. Bergk PLG III, 601-618, και Anth. Lyr. 289-294· επίσης, Page PMG 423-432, αποσπ. 814-835.

http://www.musipedia.gr/
 
You must log in or register to reply here.
Top