Πριν λίγο καιρό βρήκα το βιβλίο της λειτουργίας του Σουρλαντζή.
Α-Π-Ι-Σ-Τ-Ε-Υ-Τ-Ο. Απλές γραμμές γεμάτες μεγαλοπρέπεια, ότι πρέπει για ψάλτες χωρίς μεγάλες ικανότητες( σαν και μένα δηλαδή). Ο Σουρλ. απίστυετες γνώσεις αλλά το βιβλίο του το έγραψε έχοντας στο νου του τον (ΑΠΛΟ ΨΑΛΤΗ), για αυτό του βγάζω το καπέλο. Α! και κάτι ακόμη. Μεσα από την μικρή μου εμπειρία σας λέω πως το βιβλίο αυτό είναι ότι πρέπει για τους ΥΨΊΦΩΝΟΥΣ ψάλτες. Εγώ που δυσκολεύομαι στα (χαμηλά) την έχω καταβρεί με αυτό το βιβλίο. Σουρλαντζής= ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΑΣΤΟΡΑΣ.
...
Θα σημειώσω δύο πράγματα, όχι κατ’ ανάγκην προς άρσιν της απλότητας, αλλά μάλλον προς διευκρίνησή της και οι παρατηρήσεις μου δεν προέρχονται μόνο από τη μελέτη της λειτουργίας του, αλλά κυρίως από ακρόαση του ίδιου τα καλοκαίρια στα Μεσόγεια.
Κατ’ αρχήν, έχω την αίσθηση ότι θα καταλάβει κάποιος μουσικά σωστά τα μέλη του αν ξέρει πώς έψελνε ο ίδιος. Ο Σ είχε εντονότατη αίσθηση του ρυθμού στο ψάλσιμό του και αυτήν πέρασε στις συνθέσεις του. Πολλά σημεία που φαίνονται κενά ή απλά στο μουσικό κείμενο στο αντίστοιχο ηχητικό ήταν γεμάτα με φωνητικό ποίκιλμα που στόχευε να περιγράψει και να αναδείξει τον ρυθμό.
Μόνο ένας που είχε αφομοιώσει την παράδοση σαν να την είχε καταπιεί μπορούσε να μεταστοιχειώσει τόσο δημιουργικά το μουσικό νόημα σε σύνθεση και ψάλσιμο. Αν μπορούσα να τον παρομοιάσω με έναν ποιητή θα έλεγα ότι μου θυμίζει τον Σολωμό. Εκεί η λιτότητα, η συμπίεση του καθαρού γλωσσικού υλικού είναι τόση που έχει ως αποτέλεσμα τα κείμενά του να είναι αποκρυστάλλωση ποιητικής ουσίας. Το αντίστοιχο με μουσικούς όρους συμβαίνει με τον Σουρλατζή, ο οποίος δεν δημιούργησε νέα εκφραστικά σχήματα, ούτε νέες μελωδικές φόρμες, αλλά αξιοποιούσε τις παλιές με τον πιο επίκαιρο κάθε φορά τρόπο. Έτσι, δεν ξέρω πώς, σε κάθε παπαδικό που έψελνε, όταν ερχόταν η κατάληξη σε έκανε να νιώσεις ότι θέλεις να ψάλεις μαζί του.
Ο αείμνηστος Σουρλατζής λοιπόν διαφοροποιήθηκε από την παράδοση των λοιπών Θεσσαλονικέων στο σημείο της συνθετότητας των μελών. Τα μέλη του είναι αρκετά πιο κλασικά από την άποψη ότι αναγνωρίζεις σε κάθε μουσική θέση έναν γνώριμο, ήδη πολύ περπατημένο και στρογγυλεμένο μουσικό λογότυπο. Τίποτα σχεδόν το σκόπιμα αυτοσχεδιαστικό ή νεωτερικό. Αυτήν όμως την παράδοση τη συμπύκνωσε σε καθάριες, ευκρινείς γραμμές, γεμάτες μουσική ουσία. Ευκρινείς, όχι πάντα εύκολες. Μάλλον δεν προσφέρονται για τον μουσικά ολιγογράμματο, αλλά για κείνον που έχει τη μουσική παιδεία να μπορεί να διαβάσει το ύφος πίσω από την απλότητα. Δεν είναι απλότητα που σημαίνει έλλειψη, αλλά λιτότητα που αναδεικνύει επιβλητικό ύφος. Δείτε τα «Επι σοι χαίρει» του. (Είναι η μόνη Θ. Λειτουργία που έχει τόσα νομίζω). Πώς γίνεται να έχεις 4 «Επι σοι χαίρει» (ανάμεσα σε άλλα) σε έναν ασυνήθιστο ήχο για τέτοια μέλη, τον πλ.α, και να είναι και τα 4 διαφορετικά;
Είναι ο ορισμός της δημιουργικής ευκρίνειας ο Σουρλατζής. Στο μικρό συνθετικά έργο του συμπυκνώνει πολλή μουσική ουσία μέσα σε λιγοστές καθάριες γραμμές.