«ἧς γάρ οὐχ ὑπέστη ῥεύσεως, τὴν τεκοῦσαν κατέσχεν ἀπήμαντον» (Κανών Χριστουγέννων, στ΄ ωδή)

[Γιώργος Μ.]

Αυτό το τμήμα του ειρμού της στ΄ ωδής από τον πεζό κανόνα των Χριστουγέννων (Κοσμά Μελωδού) είναι από τις πιο σύνθετες συντακτικά φράσεις της υμνογραφίας και πάντα με δυσκολεύει όταν το ψάλλουμε. Ο λόγος είναι ότι υπάρχει νοηματικός πλεονασμός.

Η συντακτική σειρά:
«τὴν τεκοῦσαν κατέσχεν ἀπήμαντον
τῆς ῥεύσεως ἥν οὐχ ὑπέστη»

Δηλαδή:
«κατέστησε την τεκούσα (τη μητέρα Του) αβλαβή
από τη ρεύση (την αλλοίωση) που δεν υπέστη»

Ένας πολύ πρακτικός τρόπος να αρθεί ο πλεονασμός είναι να το διαβάσουμε ως εξής:

Κατέστησε την τεκούσα αβλαβή
από τη ρεύση (την αλλοίωση),
αφού δεν την υπέστη.

 

[π. Μάξιμος]

Μᾶλλον δέν ὑπάρχει νοηματικός πλεονασμός.
Ἀντιπαραβάλλεται ὁ Ἰωνᾶς, ὡς ἔμβρυον ἀδιάφθορον, μέ τό ἔμβρυον Χριστόν, ἐξ ἴσου ἀδιάφθορον.
Στά διελήλυθε καί ὑπέστη, ὑποκείμενο εἶναι ὁ Χριστός.

 

[Γιώργος Μ.]

Ευχαριστώ, πάτερ.
Η φυσική ροή του λόγου οδηγεί όντως στο ότι ο Χριστός είναι το υποκείμενο, δηλ. αυτός που οὐχ ὑπέστη ῥεύσεως. Δεν ξέρω όμως αν και το νόημα οδηγεί εκεί. Ο μόνος τρόπος να νοηθεί ότι ο "μη ὑποστάς ρεῦσιν" είναι ο Χριστός, είναι αν συνδεθεί η λέξη με την προαιώνιο γέννησή Του «ἀρρεύστως» εκ Πατρός. Σε αυτή την περίπτωση το νόημα θα ήταν ως εξής:

Ὀπως ο ίδιος δεν υπέστη ρεύση κατά την προαιώνιο γέννησή Του
έτσι φύλαξε αβλαβή και αυτήν που τον γέννησε κατά σάρκα.

Συντακτικά και νοηματικά, είναι ακροβασία να φτάσει κανείς σε αυτή την ερμηνεία, είναι αλήθεια όμως ότι μιλώντας για τον Κοσμά και την σύνθετη ποιητική του γραφή, δεν μπορεί διόλου να αποκλειστεί. (Σημειωτέον ότι ο άγιος Νικόδημος, συνδυάζει και τις δύο περιγραφές, χωρίς να φαίνεται με σαφήνεια ποια είναι η ερμηνεία του).

Πάντως, ο ποιητής έχει ήδη συνδέσει το «αρρεύστως» με το «ἀσπόρως» στη Γ ωδή («Τῷ πρὸ τῶν αἰώνων, ἐκ Πατρὸς γεννηθέντι ἀρρεύστως Υἱῷ, καὶ ἐπ' ἐσχάτων ἐκ Παρθένου, σαρκωθέντι ἀσπόρως [...]). Η βασική δομική αρχή κάθε σχεδόν τροπαρίου είναι η δημιουργία ενός ζεύγους: το α συνδέεται (αντιτίθεται, συγκρίνεται, μοιάζει κλπ) με το β. Είναι πολύ σπάνιο να υπάρχουν 3 όροι (εν προκειμένω: το άφθορο του Ιωνά, το άσπορο της Θεοτόκου και το άρρευστον του Λόγου).

Από την άλλη, υπάρχει και ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της ερμηνείας που λέτε. Το ἄρρευστον αναφέρεται κατά κανόνα στην προαιώνια και όχι στην κατά σάρκα γέννηση του Λόγου. Υπάρχουν βέβαια ελάχιστα θεοτοκία που το χρησιμοποιούν για την άσπορη γέννηση εκ Παρθένου.
πχ.

Ῥεύσαντας πάλαι τοὺς γεννάρχας, παραβάσεως ἀτόπου πλημμελείᾳ, ἐν νηδὺϊ Χριστόν, ἀρρεύστως συλλαβοῦσα, πρὸς τὴν ζωὴν ἀνήγαγες, τὴν ἀρχαίαν Θεοτόκε.

Θηλάζεις γάλα τοῦ παντός, τὸν τροφέα τοῦ κόσμου, γεννηθέντα ἀρρεύστως, ἐξ ἀχράντου σου γαστρός, καὶ συντριβέντας φθορᾷ, τοὺς ἀνθρώπους πάλιν ἀναπλάσαντα.

Είναι όμως η εξαίρεση και δεν θα πρέπει να το παραβλέψουμε.

 

[π. Μάξιμος]

2 Χ 2
Κοιλία κήτους <-> κοιλία Θεοτόκου (καμμία ἀλλοίωση)
Ἰωνᾶς <-> Υἱος καί Λόγος τοῦ Θεοῦ (καμμία ἀλλοίωση κατά τή σάρκωση)

 

[Γιώργος Μ.]

Μια πιθανή μετάφραση (αν τελικά υιοθετηθεί η ερμηνεία ότι ο «μὴ ὑποστάς ῥεῦσιν» είναι ο Χριστός)

«ἧς γάρ οὐχ ὑπέστη ῥεύσεως,
τὴν τεκοῦσαν κατέσχεν ἀπήμαντον»

«γιατί, όπως γεννήθηκε απαθώς από τον Πατέρα,
έτσι διεφύλαξε αβλαβή και τη μητέρα»

​