«Νυν τα ανήκουστα» αντί του «Ο τόκος σου» στη λειτουργία της Μεταμορφώσεως

[tsak77]

Στην λειτουργία της Μεταμορφώσεως αντί του Άξιον εστίν το ΤΜΕ "προβλέπει" την ψαλμώδηση του τροπαρίου "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη".Το τροπάριο αυτό είναι της εβδόμης Ωδής του δεύτερου κανόνα της εορτής. Στην υποσημείωση που έχει ο Βιολάκης στο συγκεκριμένο σημείο αναφέρει, ότι αυτό ήταν πλέον από την εποχή του παγιωμένο ως παράδοση. Δεν γνωρίζω από πότε επικράτησε το τροπάριο αυτό να λέγεται μετά το «εξαιρέτως» (εάν υπάρχουν στοιχεία επ’ αυτού με ενδιαφέρουν). Αναφέρεται στο ότι είναι ακριβέστερο το να ειπωθεί ο Ειρμός της ενάτης ωδής του πρώτου κανόνα «Ο τόκος σου…» διότι είναι «καθαρό» θεοτοκίο και όχι το «Νυν τα ανήκουστα» που αναφέρει μεν την Θεοτόκο, αλλά δεν αναφέρεται σε αυτήν, καθότι δεσποτικό Τροπάριο. Προσωπικά βρίσκω πολύ λογική την άποψη αυτή, διότι όπως ορθά επισημαίνεται, η στιγμή αυτή είναι πάντα αφιερωμένη στη Θεοτόκο, ακόμη και στις Δεσποτικές εορτές. Δεν είμαι όμως και ειδικός, γιαυτό και ζητώ την άποψή σας.

Ένα επίσης όχι και τόσο σημαντικό στοιχείο που μας δείχνει ότι ίσως δεν ήταν πάντα έτσι, είναι η επιλογή του ήχου για το Κοινωνικό της εορτής από τον Πέτρο, ο οποίος χρησιμοποιεί τον Άγια, κάτι που από την μία συμφωνεί με πολλές παρόμοιες περιπτώσεις, από την άλλη όμως δεν είναι και απόλυτο, εφόσον πιθανότατα θα υπάρχει το κοινωνικό αυτό και σε άλλες παλαιότερες συνθέσεις σε άλλους ήχους (.

Υ.Γ. Δεν γνωρίζω εάν έχει συζητηθεί κάπου αλλού το θέμα, εάν ναι, ζητώ την κατανόησή σας...

 

[Emmanouil Giannopoulos]

Σε παλαιά μουσικά χειρόγραφα υπάρχει το Ὁ τόκος σου ἄφθορος ἐδείχθη.

 

[π. Μάξιμος]

Ἔχει ἐπισημανθεῖ τό ἄτοπον ἐδῶ ἀπό τόν Καθηγητή κ. Ἐμμ. Γιαννόπουλο (μέ παραπομπή στό Ἐγκόλπιον) καί ἀπό τόν Καλπακίδη, ὁ ὁποῖος γράφει ὅτι ποτέ δέν ἔψαλε στή θ. λειτουργία τῆς Μεταμορφώσεως τό «Νῦν τὰ ἀνήκουστα ἠκούσθη».
Δέν ξέρω πότε εἰσήχθη αὐτό τό ἔθος· πάντως προβλέπεται καί ἀπό τό ΤΚΠ, ἄνευ ἐπεξηγηματικῆς ὑποσημειώσεως. Προφανῶς ἐκ τῶν νεωτέρων πατριαρχικῶν τυπικῶν προῆλθε καί ἀπό κάποια πρωτοβουλία, ἐνδεχομένως καί ἀνεύθυνη.
Ἡ ὀρθή διάταξη φαίνεται στήν ἀπόδοση τῆς ἑορτῆς ὑπό τοῦ αὐτοῦ Τυπικοῦ.

Σημ.: Πρβλ. ΣΤ. σ. 570, ὑποσ. 1065.

 

[MTheodorakis]

Δὲν ἔχω ἐντοπίσει ἀναφορὰ περὶ ἀντικαταστάσεως τοῦ «Ἄξιόν ἐστιν» ἤ τοῦ «Ἐπὶ σοὶ χαίρει» πρὸ τοῦ τυπικοῦ τοῦ Κωνσταντίνου (1838). Βλ. καὶ ἐδῶ.

 

[Λάτρης Β.Μ.]

Μου φαίνεται ότι θα το αντικαταστήσω κι εγώ. Απ' αυτά που διάβασα είναι όντως άτοπο. Σας ευχαριστώ.

 

[Nikolaos]

Ο Βουδούρης αναφέρει στο "Τυπικόν" του (παράγραφος 36) ότι ψάλλεται το "Νυν τα ανήκουστα".

 

[antonios]

Σε παλαιά μουσικά χειρόγραφα υπάρχει το Ὁ τόκος σου ἄφθορος ἐδείχθη.

Και στα έντυπα! Στο ειρμολόγιο του 1825 στους ειρμούς του Χουρμουζίου, που ψάλλονται αντί του Άξιον Εστίν έχει το Ὁ τόκος σου ἄφθορος ἐδείχθη.

View attachment Ειρμολόγιο 1825.bmp

 

[Π. Δαβίδ]

Ο Ειρμός "Ο τόκος σου άφθορος εδείχθη" ψάλλεται σύμφωνα με τα Τυπικά της Ρουμανικής Ορθοδόξου Εκκλησίας και των Σλαβοφώνων Ορθοδόξων Εκκλησιών αντί του "Άξιον εστι" στη Θ. Λειτουργία, πλην της Βουλγαρικής Εκκλησίας η οποία ακολουθεί την τάξη των Τυπικών Κωνσταντίνου & Βιολάκη.

 

[dkalpakidis]

Άλλη μια ενδιαφέρουσα υποσημείωση του κ. Διονυσίου Ανατολικιώτη Συντάκτου και Επιμελητού των Διπτύχων σχετικά με το τί ψάλλεται στο "Εξαιρέτως" την εορτή της Μεταμορφώσεως
Η υποσημείωση είναι από τα ΔΙΠΤΥΧΑ 2008:

 

[Dimitris Fakinos]

Τροπάριον της Z' που λέγεται αντί της Θ'.
Ωραίος ο κ. Δημήτρης Φακίνος

Αγαπητέ Δημήτριε,



Αν εννοείς ότι δεν έψαλλα το τροπάριον "Ο τόκος σου άφθορος εδείχθη", αυτό πραγματοποιήθηκε στηριζόμενος στα παρακάτω:

1. Το αγιορειτικόν τυπικόν της Ι.Μ. Διονυσίου (1624), το οποίο στηρίζεται σε Σαββαΐτικα χειρόγραφα, αναφέρει το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη"
2. Το τυπικόν της ΜΧΕ (Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου) αναφέρει το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη",
3. Στην "Συλλογή Ιδιομέλων και Απολυτικίων" του Μανουήλ Πρωτοψάλτου, αναφέρεται πάλι το περί ου ο λόγος τροπάριον.
4. Σε ερώτηση προς τον πνευματικόν μου, μου απάντησε, ότι θεολογικά το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη", είναι πολύ πιο κοντά στην Δεσποτική Εορτή της Μεταμορφώσεως, εξαιτίας των φράσεων "Τη πατρώα φωνή ενδόξως μαρτυρείται" & "Οία Θεός και άνθρωπος".

Εύχομαι καλή Παναγιά

 

[dkalpakidis]

Αγαπητέ Δημήτριε.
Απαντάω στον κ. Παύλο Κουρή στην πρώτη πρόταση

Ωραιότατος ο Δημήτρης.
Κέφια διακρίνω στην Θ' Ωδή;

Τροπάριον της Z' που λέγεται αντί της Θ'.

και μετά συμφωνώ (αφού άκουσα το Χερουβικόν) πως...

Ωραίος ο κ. Δημήτρης Φακίνος

μάλιστα να συμπληρώσω ότι σπάνια ακούς ψάλτες που να αποδίδουν Πέτρο Λαμπαδάριο και κλασσικά μέλη εντός του Ναού.

Οπότε μάλλον παρεξήγησες τα όσα έγραψα ή δεν τα έγραψα σαφέστερα.

Τώρα όσο αφορά το θέμα του τροπαρίου της ζ' ωδής ή της θ' ωδής στα Δίπτυχα είναι ένα θέμα που έχει συζητηθεί παλαιότερα σε άλλο σημείο εδώ
αλλά και κάπου αλλού σχετικά με τις "παρεμβολές" σε αυτό το σημείο της Ακολουθίας.
Εν Χριστώ.
Δ.

 

[dkalpakidis]

Το αγιορειτικόν τυπικόν της Ι.Μ. Διονυσίου (1624), το οποίο στηρίζεται σε Σαββαΐτικα χειρόγραφα, αναφέρει το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη"

Μπορείς να δώσεις ακριβή πηγή του τυπικού Ι.Μ. Διονυσίου;
Διότι νομίζω
α') η διάταξη αυτή υπάρχει στο Τ.Δ. έτος 1909 το οποίο βασίζεται και στο ΤΜΕ.
β') δεν ξέρω αν το 1624 αντικαθιστούσαν ακόμα το "Άξιον εστί" με άλλα τροπάρια. Το σίγουρο είναι ότι το Τυπικόν του Αγίου Σάββα αγνοεί τέτοιες διατάξεις γενικώς.

 

[Shota]

Μπορείς να δώσεις ακριβή πηγή του τυπικού Ι.Μ. Διονυσίου;

Αυτή; Απότι θυμάμαι είναι γραμμένο από τον μοναχο Δομέτιο στις αρχές του 1900 βάση του παλαιού τυπικού της μονης, αλλα έχει επιδράσεις και από το τυπικό του Βιολάκη.

 

[Dimitris Fakinos]

Δημήτριε,

Μπορείς να δώσεις ακριβή πηγή του τυπικού Ι.Μ. Διονυσίου;
Διότι νομίζω
α') η διάταξη αυτή υπάρχει στο Τ.Δ. έτος 1909 το οποίο βασίζεται και στο ΤΜΕ.

θα ανεβάσω το σχετικό χωρίο.

Πάντως, τα αγιορείτικα μοναστηριακά τυπικά ακολουθούν τα κτητορικά τυπικά των μονών. Το τυπικό της ΜΧΕ είναι κοσμικό τυπικό. Όσες φορές στο παρελθόν, συμμετείχα σε αγρυπνίες ως προσκυνητής στο Άγιον Όρος, μάλιστα μία από αυτές ήταν και της Μεταμορφώσεως, το μοναστηριακό τυπικό τηρούνταν κατά γράμμα.

β') δεν ξέρω αν το 1624 αντικαθιστούσαν ακόμα το "Άξιον εστί" με άλλα τροπάρια. Το σίγουρο είναι ότι το Τυπικόν του Αγίου Σάββα αγνοεί τέτοιες διατάξεις γενικώς.

Σίγουρα, αρκετά πράγματα δεν γνωρίζουμε, αν αναλογιστούμε πόσες καταστροφές έχουν υποστεί. Αλλά στηριζόμαστε και στην παράδοση. Συγκεκριμένα, στα Ιεροσόλυμα, τόσο στα προσκυνήματα όσο και στον Πανάγιο Τάφο, ακολουθούνται πολλές τυπικές διατάξεις του Ιεροσολυμίτικου Τυπικού. Μία από αυτές, είναι, ότι σε όλες τις Δεσποτικές και Θεομητορικές Εορτές μέχρι και την απόδοσή τους, δεν ψάλλεται "Άξιον εστίν", αλλά ο καθορισμένος ειρμός της εορτής.


Σε ευχαριστώ για τον επικοδομητικό διάλογό μας.

 

[dkalpakidis]

Δημήτριε, γράφεις

Το αγιορειτικόν τυπικόν της Ι.Μ. Διονυσίου (1624), το οποίο στηρίζεται σε Σαββαΐτικα χειρόγραφα, αναφέρει το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη"

Θεωρώ αυτή την πληροφορία αρκετά περίεργη ως προς την χρονολογία

Το τυπικόν της ΜΧΕ (Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου) αναφέρει το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη",
Στην "Συλλογή Ιδιομέλων και Απολυτικίων" του Μανουήλ Πρωτοψάλτου, αναφέρεται πάλι το περί ου ο λόγος τροπάριον.

και το ΤΜΕ. Δεν έχω πρόβλημα με την επιλογή. Μάλιστα αυτό που γράφεις ότι...

Σε ερώτηση προς τον πνευματικόν μου, μου απάντησε, ότι θεολογικά το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη", είναι πολύ πιο κοντά στην Δεσποτική Εορτή της Μεταμορφώσεως, εξαιτίας των φράσεων "Τη πατρώα φωνή ενδόξως μαρτυρείται" & "Οία Θεός και άνθρωπος".

ήταν και η άποψη γνωστού μου κληρικού για την επιλογή του τροπαρίου.

θα ανεβάσω το σχετικό χωρίο.

Αν είναι από την έκδοση του Τυπικού του 1909 την έχω.

Πάντως, τα αγιορείτικα μοναστηριακά τυπικά ακολουθούν τα κτητορικά τυπικά των μονών. Το τυπικό της ΜΧΕ είναι κοσμικό τυπικό. Όσες φορές στο παρελθόν, συμμετείχα σε αγρυπνίες ως προσκυνητής στο Άγιον Όρος, μάλιστα μία από αυτές ήταν και της Μεταμορφώσεως, το μοναστηριακό τυπικό τηρούνταν κατά γράμμα.

Ακολουθούν τα κτητορικά τυπικά των μονών όπως διαμορφώνονται μέχρι σήμερα. Στο πρωτάτο (αν δεν κάνω λάθος) αποκαλούνται και "Βιολακιστές" (όπως μου είπε ένας γνωστός μου) λόγω της εφαρμογής και υιοθέτησης πολλών διατάξεων του ΤΜΕ.

Συγκεκριμένα, στα Ιεροσόλυμα, τόσο στα προσκυνήματα όσο και στον Πανάγιο Τάφο, ακολουθούνται πολλές τυπικές διατάξεις του Ιεροσολυμίτικου Τυπικού. Μία από αυτές, είναι, ότι σε όλες τις Δεσποτικές και Θεομητορικές Εορτές μέχρι και την απόδοσή τους, δεν ψάλλεται "Άξιον εστίν", αλλά ο καθορισμένος ειρμός της εορτής.

Όταν μιλάμε για διατάξεις "Ιεροσολυμίτικου Τυπικού" για πιο τυπικό μιλάμε;;;
Προφανώς όχι για το Τ.Α.Σ. αλλά για ένα ιδιαίτερο τυπικό του Ναού της Αναστάσεως των Ιεροσολύμων το οποίο βασίζεται στο παλαιό ιεροσολυμίτικο τυπικό αλλά έχει υποστεί επεξεργασία και επίδραση κατά την διάρκεια των αιώνων. (

Καλή Παναγιά!

 

[π. Μάξιμος]

Το αγιορειτικόν τυπικόν της Ι.Μ. Διονυσίου (1624), το οποίο στηρίζεται σε Σαββαΐτικα χειρόγραφα, αναφέρει το τροπάριον "Νυν τα ανήκουστα ηκούσθη"

Ὄντως αὐτό τό τυπικό ἀναφέρεται στόν τρίτο τόμο τοῦ ἔργου τοῦ Δημητριεύσκη. Λίγο πού εἶδα δέν βρῆκα κάτι. Περιμένουμε παραπομπή, γιατί μάλιστα προχθές μέ ρώταγε ὁ Καλπακίδης, ἀπό ποῦ νά προέρχεται αὐτή ἡ παράξενη διάταξη τοῦ ΤΜΕ; Ἐπειδή καί σέ ἄλλες περιπτώσεις γνωρίζουμε ὅτι κάποιες διατάξεις τοῦ ΤΜΕ εἶχαν βάση σέ ἀρχαιότερα τυπικά (ὄχι μόνον Σαββαϊτικά) θά μᾶς ἐνδιέφερε.

 

[Dimitris Fakinos]

Δημήτριε,

δεν αναφέρομαι στο έκδοση Τυπικού του 1909. Αναμένω να μου αποσταλεί ο πρόλογος της εκδόσεως ώστε να τον αναρτήσω.


Καλή δύναμη στο έργο σου

 

[π. Μάξιμος]

δεν αναφέρομαι στο έκδοση Τυπικού του 1909. Αναμένω να μου αποσταλεί ο πρόλογος της εκδόσεως ώστε να τον αναρτήσω.

Τόν Πρόλογο τοῦ Καθηγουμένου τόν βλέπουμε, πού λέει ὅτι ὁ μοναχός Δομέτιος, ὁ ὁποῖος ἐν ἔτει 1909 κατέγραψε τό ἀνά χεῖρας τυπικό, ἐβασίσθη εἰς τά πρό αὐτοῦ 6 χφ. τυπικά τῆς Μονῆς καί εἰδικῶς στό τοῦ 1624.
Αὐτό δέν λέει τίποτε ὅμως. Πρέπει νά δοῦμε ἐκεῖνο, πού μᾶλλον ἀποκλείεται νά προέβλεπε τή νεωτερική διάταξη.

 

[Dimitris Fakinos]

Δημήτριε,

δεν αναφέρομαι στο έκδοση Τυπικού του 1909. Αναμένω να μου αποσταλεί ο πρόλογος της εκδόσεως ώστε να τον αναρτήσω.

Όπως υποσχέθηκα, παρακάτω παραθέτω απόσπασμα από τον πρόλογο του εν λόγω τυπικού:

"Το κείμενον του ανά χείρας Τυπικού (χρφ. 850) κατέγραψεν ο εκ Χρυσουπόλεως της Κωνσταντινουπόλεως μοναχός Δομέτιος εν έτει 1909. Ούτος εβασίσθη εις τα προ αυτού έξι χειρόγραφα Τυπικά της Μονής και ειδικώς εις αυτό του Ιγνατίου (έτους 1624), το οποίον πάλιν βασίζεται εις τα δύο ευρισκόμενα ενταύθα (σ.σ.εν τη Μονή του Διονυσίου) χειρόγραφα σαββαϊτικά Τυπικά του 16ου αιώνος"

Επίσης, μία ακόμα, κατά την γνώμη μου, τοποθέτηση στο θέμα, είναι ότι εφόσον στην Εορτή της Μεταμορφώσεως δεν ψάλλονται ως καταβασίες οι ειρμοί "Χοροί Ισραήλ" αλλά "Σταυρόν χαράξας", ως προοίμιο του Σταυρικού μαρτυρίου του Κυρίου (40 ημέρες πριν από την Σταύρωση), δεν ψάλλεται και αντί του "Άξιον εστίν" η καταβασία "Ο τόκος σου άφθορος εδείχθη"

Ευχαριστώ

 

[π. Μάξιμος]

Τόν Πρόλογο τόν προέγραψα.

Επίσης, μία ακόμα, κατά την γνώμη μου, τοποθέτηση στο θέμα, είναι ότι εφόσον στην Εορτή της Μεταμορφώσεως δεν ψάλλονται ως καταβασίες οι ειρμοί "Χοροί Ισραήλ" αλλά "Σταυρόν χαράξας", ως προοίμιο του Σταυρικού μαρτυρίου του Κυρίου (40 ημέρες πριν από την Σταύρωση), δεν ψάλλεται και αντί του "Άξιον εστίν" η καταβασία "Ο τόκος σου άφθορος εδείχθη"

Ευχαριστώ

Ἀπό τόν ἴδιο κανόνα δέν εἶναι; Δέν εὐσταθεῖ αὐτό.
Ἄλλωστε μαρτυρεῖται ὅτι αὐτό ἐψάλλετο καί αὐτό προβλέπεται καί στήν ἀπόδοση. Γιατί ἐπανερχόμεθα;

Μᾶς ἐνδιαφέρει ἀπό ποῦ ξεκίνησε αὐτό τό ἔθος, τό προβλεπόμενο στά νεώτερα Πατριαρχικά Τυπικά.