Κάποιες τελικές (ελπίζω) παρατηρήσεις, με την ευκαιρία της ανάρτησης του εν λόγω βίντεο, οι οποίες νομίζω ότι ξεκαθαρίζουν το όλο θέμα μια και καλή (όσοι βαριέστε τα θεωρητικά και το διάβασμα και θέλετε απευθείας τη... λύση, πηγαίντε κατευθείαν στην ε, όσοι βαριέστε ακόμα περισσότερο πηγαίντε στη στ, η οποία συνοδεύεται και με έγκυρο ψαλτικό άκουσμα):Ορίστε το "Μεταβολή των θλιβομένων" όπως το υλοποίησε ο Γεώργιος Μιχαλάκης στο πρόγραμμα Μελωδός με διαστήματα όμοιας διφωνίας-χρυσής τομής Νη8-13Βου8-13Δι8-13Ζω
http://www.youtube.com/watch?v=zEL1Xxog-tQ
Α) Κατ' αρχήν, τα βασικά χρωματικά διαστήματα στο βίντεο έχουν τεθεί σύμφωνα με τη θεωρία του Βαγγέλη (8-13 ή 7.8-13.4 για την ακρίβεια). τα διαστήματα αυτά όμως είναι διαστήματα "χρυσής τομής" και όχι διαστήματα β' ήχου Χρυσάνθου. Κακώς επομένως μπλέκεται το όνομα του Χρυσάνθου στο βίντεο. Ο Χρύσανθος περιγράφει το β' ήχο με τόνο καθαρό και ελάχιστο τόνο. Το μεγάλο διάστημα δηλ. της χρυσανθινής διφωνίας είναι μείζων τόνος (12) και όχι υπερμείζων και βάλε (13.4). Ακόμα και με λόγους να το πάρει κανείς (επειδή και ο κ. Μιχαλάκης προφανώς θα υποστηρίζει κι αυτός ότι οι λόγοι του Χρυσάνθου είναι αξιόπιστοι και όχι τα διαστήματα της κλίμακας), ο Χρύσανθος μας λέει ρητώς ότι το ΓΑ-ΔΙ του β' ήχου είναι το ίδιο με το διατονικό, στο οποίο δίνει λόγο 9/8, δηλ. καθαρό τόνο (12 μόρια). Ακόμα και αναγωγή του 12/68 να κάνουμε στην 72άρα κλίμακα (πράγμα που είναι λάθος, όπως έχω εξηγήσει παλαιότερα, αφού ο λόγος από τον οποίο προέρχονται αμφότερα είναι κοινός, ο γνωστός επόγδοος 9/8, άρα παραπέμπει σε ίδιο διάστημα), ο τόνος βγαίνει 12.7 και όχι 13.4.
Β) Τα διαστήματα του τετραχόρδου ΒΟΥ-ΚΕ ("Μεταβολή των"), στα περισσότερα δείγματα που παρουσιάζει το βίντεο, είναι διαστήματα β' ήχου και όχι πλ. β', σύμφωνα με τη θεωρία που γνωρίζει όλος ο κόσμος. Επομένως είναι μαλακά και όχι σκληρά, όπως απαιτεί η φθορά (ότι ο πλ. β' μπορεί να εκφέρεται μαλακά, ναι, όχι όμως ότι μπορεί να εξισωθεί τελείως με το β' σε θέση τριφωνίας. Αλλιώς τι νόημα έχει η φθορά; Μόνο για να μας δείξει την τρίφωνη θέση; Μα πάμπολλες φορές έχουμε τριφωνία στον β' και ποιότητα νεανες χωρίς να τεθεί φθορά.)
Γ) Τόσο στο βίντεο, στα αποσπάσματα με τα μαλακά διαστήματα, όσο και στη θεωρία του Βαγγέλη, το τετράχορδο ΒΟΥ-ΚΕ δεν είναι τυπικά πλήρες (29 μόρια αντί 30). Η διαφορά βέβαια είναι τόση μικρή, που δεν ενοχλεί ακουστικά (σύμφωνα με τα τμήματα του Βαγγέλη και το βίντεο, η διαφορά είναι στο 1 μόριο, αλλά αυτό οφείλεται στο σφάλμα συγκερασμού, αφού, σύμφωνα με τους λόγους που έχει δώσει ο Βαγγέλης, η διαφορά είναι στα 0.4 μόρια). Όμως θεωρητικό σχήμα που δεν βγάζει στο τετράχορδο λόγο 4/3, προσωπικά δεν το θεωρώ συνεπές επιστημονικά (και δεν νομίζω να είμαι ο μόνος) : είτε δεχόμαστε ότι πατάμε ακριβώς στο τετράχορδο είτε όχι. Δεν υπάρχει "περίπου" σ' αυτά τα θέματα (άλλο στην πράξη να μην πατήσει 100% η φωνή κι άλλο να δεχτούμε θεωρητικά ότι το τετράχορδο δεν πατάει στο λόγο 4/3).
Δ) Και στις 6 εκδοχές του βίντεο, η κατάληξη με διαστήματα 13-8 στο "Θεοτόκε Παρθένε" θυμίζει ακουστικά μεσότητα του β' (ΔΙ=>ΓΑ=>ΒΟΥ) και όχι πλαγιασμό. Όπως όμως είπε εδώ ο κ. Αρβανίτης, "η συγκεκριμένη μουσική θέση υπάρχει μόνο ως πτώση στον πλάγιο". Αν τελικά το δεχτούμε αυτό, τότε κανένα λοιπόν από τα δείγματα δεν μας δίνει ακουστικά την ερμηνεία αυτή, αφού στην κατάληξη ακούμε όλοι β' ήχο (μέσο) και όχι πλ. β'.
Ε) Το όλο θέμα με το εν λόγω μέλος έχει ως εξής: αν πούμε το κείμενο έτσι όπως είναι, με τα γνωστά διαστήματα του πλ. β' που όλοι γνωρίζουμε, το ΓΑ είναι φυσικό στο "υπάρχουΣΑ" (παραλλαγή ΒΟΥ πλ. β'). Από κει και πέρα όμως, αν συνεχίσουμε κανονικά με πλ. β' , θα καταλήξουμε σε θέση ΠΑ-ΝΗ-ΖΩ στο "Παρθένε" (ΖΩ παραλλαγή = ΝΗ δίεση οξύτητα)*
*Στα βίντεο του κ. Μιχαλάκη το ΝΗ φαίνεται φυσικό λόγω του "ανοίγματος" των διφωνικών διαστημάτων που χρησιμοποιούνται, τα οποία είναι διάφορα αυτών που γνωρίζουμε: το ΠΑ-ΝΗ-ΖΩ παραλλαγή (ΒΟΥ-ΠΑ-ΝΗ οξύτητα) δεν είναι 12-8, όπως το ξέρουμε, αλλά το διάστημα ΠΑ-ΝΗ, που το λέμε όλοι τόνο (12) στην παραλλαγή, εδώ είναι 13.4, ενώ και το ΠΑ (ΒΟΥ παραλλαγή) είναι κι αυτό ελαφρώς διαφοροποιημένο, λόγω των διφωνικών διαστημάτων, με αποτέλεσμα το ΝΗ να πέφτει περίπου στη φυσική του θέση, ως αποτέλεσμα της όμοιας διφωνίας).
Θα μου πείτε: πού το πρόβλημα να πούμε το μέλος ως έχει και να καταλήξουμε στο ΝΗ δίεση;; Τα προβλήματα είναι δύο:
α) ότι δεν κάνουμε πλάγιο του β' στην κατάληξη, πράγμα κάπως προβληματικό, αν δεχτούμε τη λογική θεώρηση του κ. Αρβανίτη, με την οποία συμφωνώ. Βέβαια, και να μην πλαγιάσουμε την κατάληξη, το μέλος ακούγεται. Όμως:
β) στην επαναφορά στο "Σώζε", αν ανεβούμε 5 φωνές, η βάση του β' ήχου θα πάει μισή φωνή πάνω (αφού δεν ανεβαίνουμε με βάση το ΝΗ, αλλά με βάση το ΝΗ δίεση!).
Για να μην γίνει αυτό, θα πρέπει να κλέψουμε μισή φωνή ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ. Αυτό γίνεται:
α) είτε με τον τρόπο που είπα εγώ και περίπου το ίδιο και ο κ. Αρβανίτης (να θεωρήσουμε δηλ. την αρχική φθορά ότι ΠΑ του πλ. β', αλλά ΓΑ δίεση του πλ. β'). Έτσι εξοικονομούμε εξαρχής μισή φωνή, ενώ "μεσάζει" η αρχική φράση και "πλαγιάζει" η τελευταία (είμαστε συνεπείς επομένως στη θεώρηση του τελικού πλαγιασμού) και το μέλος ακούγεται τελείως ισορροπημένο. Το μειονέκτημα της θεώρησης είναι το προβληματικό του γεγονότος ότι δεν τίθεται η διευκρίνηση ότι η αρχική φθορά είναι ΓΑ ως παραλλαγή.
β) είτε με τον τρόπο του κ. Γρύλη (να βάλουμε φθορά ΔΙ πλ. β' στο "ΑΠΑλλαγή"). Με τον τρόπο αυτό αποδίδουμε σκληρό χρώμα στο "Μεταβολή", πράγμα που φαίνεται πιο πιστό αν θεωρηθεί ότι η φθορές είναι αυτές που δηλώνονται (βάση και κορυφή τετραχόρδου), ενώ και πάλι πλαγιάζει το μέλος στο τέλος, πράγμα που το θέλουμε κι αυτό. Όμως έχει το μειονέκτημα ότι στη φράση "ΑΠΑλλαγή" απαιτείται να γίνει μια δύσκολη κάπως μεταβολή που δεν αναγράφεται στο κείμενο. Θεωρώ όμως ότι είναι το πιο φυσικό σημείο να γίνει η μεταβολή αυτή.
γ) είτε με τις όμοιες διφωνίες των Σολδάτου-Συμεωνίδη-Μιχαλάκη. Ο τρόπος αυτός έχει το πλεονέκτημα ότι το μέλος καταλήγει σε οξύτητα ΝΗ χωρίς να κλαπεί φωνή κάπου ενδιάμεσα, οπότε δεν υπάρχει καμία παρέμβαση στο κείμενο. Έχει όμως το μειονέκτημα ότι τα αρχικά διαστήματα δεν είναι πλ. β', όπως απαιτεί η φθορά, αλλά β', ενώ η τελική κατάληξη είναι κι αυτή κατάληξη όχι πλ. β' αλλά β'. Επομένως στο τέλος το μέλος δεν πλαγιάζει, όπως έχουμε δεχτεί ότι θα πρέπει να γίνεται (ο κ. Μιχαλάκης έχει παρουσιάζει και εκδοχή με αρχικά διαστήματα πλ. β', καμία όμως με τελικό πλαγιασμό).
δ) είτε με τον τρόπο που είναι γραμμένο ακριβώς το κείμενο, αν θεωρήσουμε ότι το γράμμα Δ πάνω στο "σώζε" θέλει να δηλώσει όχι μόνο παραλλαγή, αλλά και οξύτητα. Να μην πέσουμε δηλ. μισή φωνή από το ΚΕ, όπως απαιτεί ο β' ήχος, αλλά ολόκληρο τόνο, ώστε το μέλος να μην ανέβει μισή φωνή, αλλά να έρθει στα ίσια του (μην ξεχνάμε ότι με την άνοδο 5 φωνών δεν πάμε στο ΚΕ ύφεση, αλλά στο ΚΕ φυσικό και έχουμε αυτομάτως την προδιάθεση να κατεβούμε μισή φωνή, για να πιάσουμε το ΔΙ του β' ήχου).
Διαλέγετε και παίρνετε λοιπόν!
ΣΤ) Και για το τέλος μια μικρή... έκπληξη: ας δούμε ποια από τις 4 λύσεις επιλέγει ο Θρασύβουλος Στανίτσας στην επίμαχη φράση! Στα δύο συνημμένα (ευχαριστώ το Δημήτρη Σκρέκα για την υπόδειξη) μπορείτε ν' ακούσετε ολόκληρο το μέλος (metavoli), ενώ απομόνωσα και τη φράση "θλιβομένων" (thlivomenon) και την επανέλαβα τρις, για να ακούστε πιο καλά τι κάνει ο Άρχων. Σε όλο το μέλος καταρχήν η γραμμή που κάνει είναι από το "απαλλαγή" και μετά είναι διαφορετική από αυτήν που αναγράφεται. Ο Στανίτσας κάνει μια γραμμή που ακούγεται από πολλούς ψάλτες, να καταλήξει δηλ. στιο "Θεοτόκε Παρθένε" με μεσότητα (β') και όχι με πλαγιασμό (πλ. β'), όχι όμως στο ΝΗ δίεση, αλλά φυσικά στο ΒΟΥ. Οπότε για το τελικό σημείο δεν μπορούμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα, καθώς αλλάζει τη φράση. Όμως το αρχικό σημείο το εκτελεί από το κείμενο και επιλέγει τη λύση α), αυτό δηλ. που είπα εγώ και ο κ. Αρβανίτης. Στο "θλι-βο-μέ-ε-νω-ων" δηλ. κάνει διαστήματα (κατά σειρά στις 6 συλλαβές) ΚΕ-ΚΕ-ΖΩυφ.-ΝΗ-ΖΩυφ-ΚΕ. Ανεβαίνει δηλ. και κατεβαίνει με ΖΩ ύφεση, όπως έγραψα εγώ στο αρχικό μου μήνυμα ότι είναι και το πιο φυσικό άκουσμα (απλώς στο "με" σέρνεται σταδιακά η φωνή στο ΖΩ ύφεση, για να δείξει ίσως την ύφεση ή την "θλίψη").
Μετά απ' αυτά, νομίζω ότι έχει εξαντληθεί σχεδόν πλήρως το θέμα. Το μόνο που θα ήταν χρήσιμο από 'δω και πέρα είναι να παραθέσουμε τη φράση αυτή και από άλλους ψάλτες (Πρίγγο, Φιρφιρή, Δοσίθεο, ίσως Ιάκωβο, αν υπάρχει), να δούμε πώς το λένε κι αυτοί.