Α. Όταν έγραψα το "θερμοκέφαλοι"
εδώ δεν είχε αναρτηθεί κανένα λίνκ προς κάποιο κείμενο οποιουδήποτε και επιπρόσθετα το κείμενο αυτό του Σεβασμιωτάτου Ναυπάκτου που εκ των υστέρων υποδείχθηκε δεν το γνώριζα. Άρα ο συνειρμός που δημιουργήθηκε από το επόμενο μήνυμα Νο 113 είμαι βέβαιος ότι είναι ατυχής. Τώρα, το εάν υπάρχουν ή όχι θερμοκέφαλοι σε κάθε χώρο που αδυνατούν να διαλεχθούν με ψυχραιμία, και βέβαια και στην εκκλησία, το αφήνω να το σκεφτεί ο καθένας με βάση... το Ψαλτολόγιον, την ιστορία και τις πληγές στο σώμα του Χριστού.
Β. Είναι δεδομένες οι ευχαριστίες μας για τα κείμενα του μακαριστού Κοζάνης τα οποία αναρτήθηκαν. Πολλά σχετικά με το θέμα μας θα μπορούσα να υπομνηματίσω από τα γραφόμενά του, τα οποία δεν είναι υποστηρικτικά πάντα της άποψης που οι δύο διαφαινόμενες τάσεις εδώ, προσπαθούν να προβάλλουν ή να εξάγουν από τον μακαριστό, όταν το κάνουν. Δεν μπορώ όμως να το κάνω αυτό. Σημειώνω μόνο για τα δύο κείμενα προς τους ιερείς ότι
χρήσιμο θα ήταν να προσέξουμε την γλώσσα που χρησιμοποιεί στα 1958 και την γλώσσα που χρησιμοποιεί στα 1987. Η ποιμαντική ανάγκη βλέπετε... Δεν δίστασε καθόλου να προσαρμοστεί ο λογιώτατος ιεράρχης. Τον ενδιέφερε να γίνει κατανοητός, να "περάσει" τα μηνύματά του. Σε άλλη περίπτωση που μπορώ να σκεφτώ τώρα, εδώ στη γειτονιά μου πριν από λίγα χρόνια δεν καταλάβαινε κανείς τίποτα, αλλά όλοι έλεγαν υποκριτικά "μπράβο" και τα συναφή, και από πίσω....
Και λέει στο πρώτο κείμενο στους ιερείς: εάν για το πρόβλημα της γλώσσας δεν μπορείτε να διαβάσετε τις Γραφές και τους Πατέρες, διαβάστε τον Άγιο Νικόδημο και το Εξομολογητάριον (=πιο σύγχρονα και απλά κείμενα στην καθημερινή γλώσσα). Και μιλάει στους ιερείς! Σκεφτείτε τώρα να πάμε στον πολύ κόσμο.
Για το κείμενο της Σύναξης: πολλά και διάφορα λέει, εστιάζει στο ότι
κυρίως οι ύμνοι δεν μπορούν να εισαχθούν στη λατρεία μεταφρασμένοι (σωστό και λογικό), μιλά για πολλά της ψαλτικής για τα οποία αυτοί που τον παραδέχονται γενικά θα τον απαρνούνταν ασφαλέστατα, κ.ά. Μελετήστε τα λίγο, ανάμεσα σε πολλά σωστά (που εδώ στο φόρουμ οι υποστηρικτές του τα έχουν αποκηρύξει ως οργανωσιακά!) και διάφορα άλλα, μιλά και για μεταφορά των μελών στο πεντάγραμμο!
Γ.
Προσωπικά δεν θέλω να μεταφραστούν οι ύμνοι και τα άλλα στοιχεία στην θεία λατρεία, το έχω γράψει (
http://www.analogion.com/forum/showpost.php?p=44708&postcount=42). Ωστόσο, όταν η ποιμαντική ανάγκη το επιτάσσει δεν θα είχα κανένα πρόβλημα για τα αναγνώσματα και τις ευχές, αρκεί να γίνει από την επίσημη εκκλησία, με μελέτη και με προσοχή, με ιεροπρέπεια, να δοκιμαστεί, και όχι ο καθένας να παίρνει ατομικές πρωτοβουλίες κατά το δοκούν.
Με κάλυψε απόλυτα ο αρχιεπίσκοπος
εδώ. Αλλά από την άλλη, η διοικούσα εκκλησία οφείλει
να σπεύσει να πάρει θέση και να αντιμετωπίσει τα ποιμαντικά αυτά θέματα,
έχει ήδη αργήσει όπως και σε άλλες περιπτώσεις. Ίσως λοιπόν κινήσεις σαν και του Σεβασμιώτατου Πρεβέζης να αποτελούν το απαραίτητο "καμπανάκι" που θα αναγκάσουν την μηχανή να κινηθεί. Γιατί δεν αρκεί να καταλαβαίνουμε εμείς, πρέπει ο λόγος του Θεού να πάει παντού, "θεάσασθε τὰς χώρας, ὅτι λευκαί εἰσι πρὸς θερισμόν".
Μου έκανε εντύπωση όμως και το άλλο: και ο αρχιεπίσκοπος και ο Σεβασμιώτατος Ναυπάκτου όταν αναφέρθηκαν στο "πείραμα Χριστόδουλου" είπαν ότι κινδύνεψε η ενότητα της εκκλησίας και ότι εάν τώρα γίνει κάτι τέτοιο κινδυνεύουμε να δούμε σχίσματα στην εκκλησία. Δηλαδή δεν μίλησαν για την ουσία του θέματος, αλλά... Να γράψω πάλι ό,τι έγραψα στο μήν. 112;
Οι απόστολοι την ημέρα της Πεντηκοστής μίλησαν και ο καθένας άκουσε το κήρυγμα του Ευαγγελίου, "ἤκουον εἷς ἕκαστος τῇ
ἰδίᾳ διαλέκτῳ".
Εάν εμείς είχαμε την ευλογία να μάθουμε όσα μάθαμε, είναι ρεαλιστικό να πιστεύουμε ότι μπορούν όλοι να κάνουν το ίδιο; Τι έχει δείξει η εμπειρία αιώνων στο σημείο αυτό; Τι έχει δείξει η δική μας εμπειρία, χρόνια τώρα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης; Σε ποιο τομέα της ζωής όλοι μπορούν να κάνουν ό,τι και οι άλλοι; Είναι αγάπη να λέμε "γίνε σαν και μένα για να καταλάβεις το λόγο του Θεού, αλλιώς λυπάμαι αλλά δεν θα σου τον πω στη γλώσσα που καταλαβαίνεις"; Ο Κύριος μίλησε στη γλώσσα που καταλάβαιναν όλοι, οι Απόστολοι το ίδιο, οι Πατέρες το ίδιο. Εάν στις μέρες μας ζούσαμε τα γεγονότα της Θείας Οικονομίας σε ποια γλώσσα θα μας μιλούσε ο Κύριος;
Εάν πούμε ότι δεν δικαιούμαστε να μεταφράζουμε τα παλαιά κείμενα επειδή δεν μας έδωσαν την άδεια οι συντάκτες τους, ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Τέλος σε όλα (Αγία Γραφή, Πατέρες, βοηθήματα, τα πάντα), και μόνο οι λίγοι θα καταλαβαίνουν, οι πολύ λίγοι, καθώς και εμείς οι "εντός" δεν τα καταλαβαίνουμε όλα, για την ακρίβεια καταλαβαίνουμε τα λιγότερα και κάθε τόσο προστρέχουμε σε μεταφράσεις και ερμηνείες. Άσε που είμαι βέβαιος ότι, αντιθέτως, θα μας επιτιμούσε ο Χρυσόστομος εάν αντιλαμβανόταν ότι η μεγάλη μάζα δεν καταλαβαίνει και εμείς καθόμαστε αναπαυμένοι και αυτάρκεις.
Ο Κύριος και η εκκλησία Του δεν ήλθε για να σώσει τον πολιτισμό και την γλώσσα, αλλά
για να σώσει τον άνθρωπο. Για τον λόγο αυτό, όλα για τα οποία "μαλώνουμε" εδώ (π.χ. ψαλτική) κοιταγμένα από μια άλλη οπτική είναι πολύ μικρά και δευτερεύοντα. Το γεγονός ότι η εκκλησία δημιουργεί και μεταφέρει ανά τους αιώνες υψηλό πολιτισμό δεν σημαίνει ότι θα βάλει αυτόν πρώτα ως στόχο. Όπου χρειαστεί θα τον παραμερίσει για να περάσει και να βρει και πάλι τον άνθρωπο και να του κηρύξει το Ευαγγέλιο στη γλώσσα που καταλαβαίνει. Άλλωστε, η δύναμη του λόγου του Θεού θα δημιουργήσει (και ήδη δημιουργεί) πολιτισμό και με την σημερινή ελληνική γλώσσα, όπως και με τις άλλες γλώσσες του κόσμου.
Με ξένισε το κείμενο του μητροπολίτη Ναυπάκτου. Παντού το ίδιο τεχνητό εξ αρχής δίλημμα: ότι δηλαδή εάν γίνει μια προσπάθεια να κατανοεί καλύτερα ο λαός την γλώσσα των ιερών κειμένων θα δεχτούμε την νοησιαρχία και τον ορθολογισμό, την θεολογική εκτροπή, θα υποκύψουμε στον πειρασμό στον οποίο δεν υπέκυψε ο Χριστός (!), θα χάσουμε τη γλώσσα των συμβόλων, θα εκληφθεί "η λογική ως κέντρο της εκκλησιαστικής και μυστηριακής ζωής, πράγμα που συνιστά την λογικοκρατία και τον ορθολογισμό."
Μα τι λέμε τώρα; Τι θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε καλύτερα με την απλοποιημένη γλώσσα; Μήπως την ουσία του Θεού; Ή μήπως τις εντολές Του, την διδασκαλία Του, την διδασκαλία των αποστόλων; Εάν πρόκειται για το πρώτο, ασφαλώς έχει δίκιο ο Σεβασμιώτατος. Αλλά υπάρχει κάποιος που μιλά για πιο καταληπτή γλώσσα και εννοεί το πρώτο; Αν είναι δυνατόν!
Τότε θα μπορούσαμε να αντιστρέψουμε το δίλημμα: Όλοι αυτοί που κατανοούν την σημερινή γλώσσα έχουν δεχτεί "την νοησιαρχία και τον ορθολογισμό", βρίσκονται σε "θεολογική εκτροπή", υπέκυψαν "στον πειρασμό στον οποίο δεν υπέκυψε ο Χριστός", έχασαν "τη γλώσσα των συμβόλων", επιδιώκουν να εκληφθεί "η λογική ως κέντρο της εκκλησιαστικής και μυστηριακής ζωής, πράγμα που συνιστά την λογικοκρατία και τον ορθολογισμό"; Και όλα αυτά επειδή είχαν ...την ατυχία να καταλαβαίνουν την πρωτότυπη γλώσσα; Όχι βέβαια! Εάν λοιπόν δεν ισχύουν αυτά γι᾿ αυτούς, γιατί να ισχύσουν για όσους θα καταλαβαίνουν με τυχόν απλοποιημένη γλώσσα;
Και πάλι: όταν σκεφτόμαστε ότι θα ήταν καλό οι πιστοί να κατανοούν τα λόγια προσευχής με τα οποία η εκκλησία (δηλαδή και οι ίδιοι) με το στόμα του λειτουργού απευθύνει στο Θεό, αυτό σημαίνει ότι μιλούμε για "μετάφραση ευχών με σκοπό να κατανοηθή η θεία Λειτουργία"; Όχι βέβαια, διότι το μυστήριο δεν κατανοείται με την λογική, είναι μυστήριο. Απλά θέλουμε να καταλαβαίνουμε τι λέμε στον Δημιουργό μας και να συμμετέχουμε καθολικά σε αυτό. Για την κατανόηση του κειμένου των ευχών πρόκειται, όχι για την λογική κατανόηση και εξήγηση του μυστηρίου.
Υπάρχει κάποιος που όταν λέει "να σκεφτούμε τις ποιμαντικές ανάγκες των ανθρώπων, πώς θα κατανοούν καλύτερα το Ευαγγελικό κήρυγμα" εννοεί ότι θα κάνει προσπάθεια "με την λογική να κατανοήσουν τον Θεό";
Είπε κάποιος ότι "απαιτείται η λογική κατανόηση των λειτουργικών κειμένων για να συμμετέχουμε στην θεία λατρεία και
να αποκτήσουμε την γνώση του Θεού"; Καθόλου! Δύναται ο Θεός και τους κουφούς και τους αγραμμάτους και, και... να τους αναδείξει φορείς της Χάριτός Του. Αυτό όμως τι σημαίνει; ότι δεν πρέπει να μεριμνήσουμε ώστε να γίνεται καταληπτό το Ευαγγέλιο από τους πιστούς; Δηλαδή αυτό που δίδαξε ο Κύριος στη γλώσσα όσων των άκουγαν; Να το διαβάζουμε ως μαγικό κείμενο δηλαδή, χωρίς να μας απασχολεί να κατανοήσουμε και να εντρυφήσουμε στον λόγο του Θεού; Μα είναι δυνατόν να καταλήξουμε σε τέτοιο συμπέρασμα;
Και άλλα θα μπορούσα να σχολιάσω από όσα γράφτηκαν στο κείμενο αυτό, σωστά μεν, αλλά που χρησιμοποιούνται για να βγουν λάθος συμπεράσματα.
Αλλά ο Σεβασμιώτατος δεν το κρύβει: έμμεσα λέει πολλές φορές ότι χρειάζεται η κατανόηση των κειμένων("η λατρεία της Εκκλησίας διαιρείται σε
λογική λατρεία και νοερά λατρεία και ο άνθρωπος που ζη πραγματικά μέσα στην Εκκλησία
μπορεί να μετέχη παράλληλα και στις δύο λατρείες. Αυτή είναι η βάση του ορθοδόξου ησυχασμού, της ορθοδόξου νηπτικής ζωής. Κατά την διδασκαλία των αγίων Πατέρων της Εκκλησίας η ψυχή του ανθρώπου είναι λογική και νοερά. Κατ' επέκταση υπάρχει η λογική λατρεία και η νοερά λατρεία... Έτσι, κατά την θεία Λειτουργία δεν αρκεί
μόνον η ανάπτυξη της λογικής λειτουργίας, αλλά κυρίως η ανάπτυξη της νοεράς λειτουργίας.." "Δεν χρειάζεται
απλώς η λογική κατανόηση των κειμένων η μετάφρασή τους, αλλά η μύηση στην ζωή της Εκκλησίας και στο μυστήριο της κενώσεως του Χριστού και της θεώσεως του ανθρώπου"), απλά τον απασχολεί πάρα πολύ να μην μείνουμε μόνο εκεί. Σωστό, πολύ σωστό, αλλά ποιος είπε να μείνουμε εκεί; Ποιός είπε να γίνει «απλώς» αυτό ή "μόνον" αυτό; Και από την άλλη γιατί τότε να μην το ρωτήσουμε κι αυτό ανεστραμμένο: ποιος είπε ότι εάν παραμείνουν για τον πολύ κόσμο ακατάληπτα πολλά αναγνώσματα ή κάποιες ευχές θα υπάρχει σίγουρα "η μύηση στην ζωή της Εκκλησίας και στο μυστήριο της κενώσεως του Χριστού και της θεώσεως του ανθρώπου"; Ή και άλλο ερώτημα: σε όσους κατανοούν τώρα την πρωτότυπη γλώσσα, υπάρχει πάντα και "η μύηση στην ζωή της Εκκλησίας και στο μυστήριο της κενώσεως του Χριστού και της θεώσεως του ανθρώπου";
Διαβάζω: "Δηλαδή, η μετάφραση της αποστολικής ευλογίας στην δημοτική γλώσσα, ως «η Χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και η αγάπη του Θεού και Πατέρα και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος να είναι μαζί σας», δεν θα μπορέση ποτέ να δώση στον άνθρωπο να καταλάβη λογικώς τι είναι Χάρη του Κυρίου, η αγάπη του Θεού Πατέρα και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος, τι είναι ο Τριαδικός Θεός και πως μπορούμε να μεθέξουμε της Χάριτός Του."
Είμαι βέβαιος γι᾿ αυτό, αλλά είμαι και βέβαιος ότι και το πρωτότυπο κείμενο αυτής της ευλογίας δεν θα μπορέσει να κάνει τα όμοια σε όποιον το καταλαβαίνει, απλώς επειδή το καταλαβαίνει.
ΔΕΝ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ, ΛΟΙΠΟΝ, ΠΡΩΤΙΣΤΩΣ ΓΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΣ
Έχω την αίσθηση ότι συγχέουμε μερικές φορές τα πράγματα και υψώνουμε τοίχους φόβου, δαιμονοποιώντας σχεδόν αυτά που νομίζουμε ότι πιστεύουν κάποιοι άλλοι.
Οι Άγιοι γέροντες που τους ζήσαμε και τους ζούμε, μιλούσαν απλά, στη γλώσσα του κόσμου, τόσο απλά που θαυμάζουμε το πώς από τις καθημερινές λέξεις μπορεί να βγαίνει τέτοια σοφία και ανθρώπινη και θεϊκή και να αγγίζει τις καρδιές, πώς με τις λέξεις αυτές τις απλές περιγράφονταν Αγιογραφικά περιστατικά, ή αναπαράγονταν τα λόγια του Κυρίου (πολλές φορές στα βιβλία που κυκλοφορούν, οι επιμελητές σημειώνουν σε υποσημείωση ποιο σημείο της Αγίας Γραφής παρουσιάζει με απλή γλώσσα ο γέροντας).
