Επειδή τα μηνύματα σε αυτό το θέμα, γράφονται πολύ γρήγορα, μου είχε διαφύγει
αυτό το μήνυμα του κ. Γιαννόπουλου, το οποίο εν πολλοίς με καλύπτει. Ωστόσο, επανέρχομαι για κάποιες διευκρινήσεις, γιατί όντως υπάρχει πρόβλημα ορολογίας.
Μισό τώρα γιατί θα χαθούμε.
Ο Χρύσανθος έχει 2 τρόπους μετρήματος:
Ένα για τους αρχαρίους (ντουμ-τεκ) τον οποίο
δεν ονομάζει κάπως, αλλά εγώ τον είπα απλό. Και τι πιο φυσικό αφού κάθε χρόνος είναι και μια κίνηση.
Κι ένα δεύτερο (που επίσης
δεν ονομάζει κι εγώ είπα σύνθετο ή συνεπτυγμένο) για τους υπόλοιπους, στο οποίο τα μέτρα αποτελούνται από απλούς πόδες με μικρότερο δυνατό μέτρο τον τετράσημο. Εκεί λοιπόν λέει ότι μετράμε π.χ. τον εξάσημο σε έξι κινήσεις, πράγμα που είναι πολύ δύσκολο στην εκτέλεσή του, (τι θα κάνουμε δηλαδή σ' ένα 8σημο ή σ' ένα 9σημο;;
και γι αυτό οι μετά τον Χρύσανθο και μάλιστα ο Ψάχος (κι αργότερα ο Καράς) πρότειναν το μέτρημα των μεγάλων αυτών μέτρων σε λιγότερες κινήσεις που να περιλαμβάνουν άνω του ενός χρόνους. Αυτό άλλωστε εφαρμοζόταν όπως ξέρεις (για πρακτικούς λόγους) και στην εξωτερική μουσική και απλά προσαρμόστηκε με τις αναγκαίες ρυθμίσεις στην εκκλησιαστική.
Πρόσεξα ότι και στο Χρύσανθο και στον τρόπο που επικοινωνούμε, υπάρχει μια σύγχιση μεταξύ της έννοιας του χρόνου (αξία φθόγγων σε διάρκεια), του χρόνου (κινήσεις) και του ρυθμού (μέτρο).
Η λέξη
χρόνος χρησιμοποιείται με 2 σημασίες:
1. Ο
χρόνος ως χρονική αξία ενός φθογγοσήμου. Λ.χ. με κλάσμα έχουμε δυο χρόνους, με γοργό από μισό χρόνο στους εμπλεκόμενους φθόγγους κ.λ.π.
2. Ο
χρόνος ως τρόπος μετρήματος. Μπορεί να είναι
απλός (1 κίνηση = 1 χρόνος) ή
συνεπτυγμένος (1 κίνηση = 2 χρόνοι, και επί τρισήμων ποδών 1 κίνηση =3 χρονοι).
Ακόμα υπάρχει:
3. Ο
ρυθμός (ή μέτρο) (περιοδικός ή όχι δεν παίζει ρόλο), ο οποίος μπορεί να είναι
απλός (2σημος και 3σημος) ή σύνθετος (οποιοσδήποτε μπορεί να αναλυθεί σε 2σημους και 3σημους).
Έτσι ένα μέτρο με 4 χρόνους (αξίες φθόγγων), σε απλό χρόνο μετρημένο είναι σύνθετος ρυθμός (4άσημος). Σε συνεπτυγμένο χρόνο μετρημένος είναι απλός ρυθμός (2σημος).
Στην εκκλησιαστική μουσική ο χωρισμός γίνεται σε απλά μέτρα, ήτοι 2αρια και 3άρια.
Στο συνεπτυγμένο χρόνο, το 2άρι μπορεί να έχει και 5 χρόνους-αξίες , ήτοι ένα μεγαλύτερο σε διάρκεια χρόνο-κίνηση (3 χρόνων-αξιών) κι ένα κανονικό (2 χρόνων-αξιών), με τυχαία σειρά. Ο 3σημος μπορεί να έχει και 7 χρόνους ᾱξίες (1 μεγάλο και 2 κανονικούς χρόνους σε τυχαία σειρά, ή και 8 (2 μεγάλους και 1 κανονικό σε τυχαία σειρά), ή ακόμα και 9 (3 μεγάλους χρόνους σε σχέση με τον κανονικό συνεπτυγμένο χρόνο).
Παράδειγμα από το "Αγιος Αγιος" της Θ. Λειτουργίας του Μ. Βασιλείου στο σημείο "...γη της
δοξης σου", έχουμε διαδοχικά: 2σημο (2 κανονικών χρόνων του συνεπτυγμένου, ήτοι 2+2), 3σημο (3+2+2) και 3σημο (3 χρ.). Βέβαια, επιμένω στην διακριτική χρήση του συνεπτυγμένου, εφ' όσον τον έχουμε ως παραδοσιακό άκουσμα και μόνο τότε.
Τον συνεπτυγμένο χρόνο ως άκουσμα, τον έχουμε από πριν από τον Ψάχο και φυσικά από τον Καρά (Ι. Ναυπλιώτης).
Στα πλείστα, πάντως, νεώτερα (μετά τα μέσα του 18ου αι.) μαθήματα, ο χρόνος που μετράμε είναι ο απλός 2σημος, με εξαιρέσεις 3σήμων και περαιτέρω εντρύφηση για να βρίσκουμε μέσα μη περιοδικούς σχηματισμούς από 5άρια, 7άρια, 8άρια κ.λ.π., δεν βοηθάει σε τίποτα στην εκτέλεση, παρά μόνον βαραίνει το (υπέροχο στην όψη) κλασικό κείμενο, δημιουργώντας πολλάκις και προβλήματα στην ανάγνωση. Άλλωστε, για αυτό έτσι μας τα παρέδωσαν οι Γρηγόριος και Χουρμούζιος.
Θυμάμαι που είχαμε πλακωθεί κι εκεί για τον ρυθμό,
Δηλαδή τι, εδώ πλακωνόμαστε επίσης; Σου είπα νομίζω, πως δεν πρόκειται να ξαναπλακωθώ μαζί σου :wink:
Χαραλάμπης