Ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ὁ Θεός, ἑτοίμη ἡ καρδία μου, ᾄσομαι καὶ ψαλῶ ἐν τῇ δόξῃ μου. Ἐξεγέρθητι ἡ δόξα μου, ἐξεγέρθητι, ψαλτήριον καὶ κιθάρα• ἐξεγερθήσομαι ὄρθρου. Ἐξομολογήσομαί σοι ἐν λαοῖς, Κύριε, ψαλῶ σοι ἐν ἔθνεσιν (Ψαλ. 107,1-4)
Με μεγάλη λύπη πληροφορήθηκα την εκδημία, του αειμνήστου Άρχοντος Πρωτοψάλτου και Χοράρχου της βυζαντινής μουσικής κ. Λυκούργου Αγγελόπουλου.
Αναπολώ την ώρα τούτη εκείνες τις στιγμές, που είχα την τύχη και ευλογία να γνωρίσω - περίπου προ δεκαπενταετίας - από κοντά τον αξιόλογο κ. Λυκούργο:
α) Μαθητής Γυμνασίου και ερχόμενος για καλοκαιρινές διακοπές στην Ελλάδα, του τηλεφώνησα μια μέρα τελείως αυθόρμητα για να τον γνωρίσω, καθώς ήμουν θαυμαστής του ιδίου και της Χορωδίας του. Χωρίς να με ξέρει μου κανόνισε την ίδια μέρα ραντεβού στο Ωδείο Σκαλκώτα. Πήγα και μάλιστα για να μην περιμένω απέξω, με έβαλε μέσα σε μια τάξη να παρακολουθώ την διδασκαλία. Ούτε που προλάβαμε καλά καλά να συστηθούμε. Μου έκανε από την πρώτη στιγμή εντύπωση, η ολοκληρωτική αφοσίωσή του στο μαθητή. Ναι μεν αυστηρός και απαιτητικός, αλλά τα έδινε όλα, για να μεταλαμπαδεύσει ως δάσκαλος τις γνώσεις του στο μαθητή. Οι ώρες πέρασαν – δεν κοίταζε ρολόι – και ξαφνικά διαπίστωσε, πως έπρεπε να βρίσκεται στο άλλο Ωδείο, στο Νάκα. Λυπήθηκε πάρα πολύ που δεν δόθηκε η ευκαιρία να συζητήσουμε και μου πρότεινε εάν ήθελα να τον ακολουθήσω, με την ελπίδα μετά το μάθημα να τα πούμε διεξοδικά. Χωρίς δισταγμό τον ακολούθησα, καθώς με είχε κερδίσει με τον τρόπο του. Τελικά εκείνη την μέρα δεν τα είπαμε, καθώς τα μαθήματα κράτησαν άλλες 3-4 ώρες. Για μένα όμως ήταν μια αξέχαστη εμπειρία/γνωριμία.
β) Τις άλλες μέρες μου τηλεφώνησε και μου αντιπρότεινε αν ήθελα να γνωρίσω και την χορωδία, ως δείγμα ελάχιστης συγγνώμης που δεν τα είπαμε τις προάλλες. Επειδή εκείνο το διάστημα δεν λειτουργούσε η Αγ. Ειρήνη Αιόλου, θα εκκλησιαζόταν νομίζω στον Αγ. Ελευθέριο (κοντά στον ηλεκτρικό) σε κάποιον μαθητή του. Εδώ εξεπλάγην θετικά: Ενώ περίμενα να τον συναντήσω στη μέση του αναλογίου να διευθύνει τους μαθητές/χορωδούς του, εντούτοις ήταν στο τελευταίο στασίδι, εκτελώντας χρέη ως βοηθού ισοκράτη, ούτε καν δομεστίκου. Εδώ δεν ήταν ο Χοράρχης ή ο Πρωτοψάλτης που προσδοκούσα να δω, αλλά ο επισκέπτης δάσκαλος, ο οποίος στεκόταν δίπλα στον μαθητή του. Η αγάπη του για τους μαθητές του ήταν μεγάλη και εκδηλωνόταν πάντοτε έμπρακτα.
γ) Μετά την ακολουθία με προσκάλεσε σε κάποιο διπλό μυστήριο (γάμος και βάπτιση τέκνου) σε κάποιο παρεκκλήσιο. Μαζί με κλιμάκιο της χορωδίας τον ακολούθησα. Προς έκπληξή μου, μου έδωσε ένα ράσο και με κάλεσε να συμμετέχω και εγώ στο ισοκράτημα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ, όταν στο πέρας των μυστηρίων με κάλεσε μαζί με τους χορωδούς του και μοίρασε ισάξια και σε μένα το αντίτιμο. Ομολογώ πως ντράπηκα διότι τον είχα ακολουθήσει μόνο με την πρόθεση να ακούσω τη χορωδία να ψάλλει. Που να διανοηθώ, ότι θα βρίσκομαι να συμψάλλω υπό την χοραρχία του κ. Λυκούργου. Μετά από εκεί καταλήξαμε σε κάποιο καφενείο και εδόθη η ευκαιρία να τα πούμε επιτέλους διεξοδικά με τον χοράρχη και να γνωρίσω κάποια από τα μέλη της χορωδίας. Ακόμη και εκεί τα κεράσματα τα ανέλαβε ο ίδιος ο κ. Λυκούργος.
δ) Άλλοτε έτυχε κάποιες φορές να συναντηθούμε τυχαία στο κέντρο των Αθηνών. Ήξερε πως διέμενα μόνιμα στο εξωτερικό και προσπαθούσε πάντοτε να με συμπεριλάβει στο πρόγραμμα του, ώστε να δώ, να γνωρίσω, να ακούσω κάποια πράγματα παραπάνω περί μουσικής, τις λίγες μέρες που θα βρισκόμουν στην Αθήνα. Έτσι χωρίς δισταγμό με προσκαλούσε να παρακολουθήσω κάποιες πρόβες, άλλοτε προέκυπτε αυθόρμητα συζήτηση σε κάποιο καφενείο. Ομολογώ πως η συμπεριφορά του απέναντί μου ήταν σαν να με ήξερε χρόνια και σαν να ήμουν κάποιος ενήλικας και όχι ένας μαθητής Γυμνασίου. Άλλωστε ήθελε να φροντίζει με το παραπάνω και τους μαθητές των μαθητών του, καθώς ο δάσκαλός μου διετέλεσε μαθητής και συνάμα μέλος της ΕΛΒΥΧ κατά τις αρχές της δεκαετίας του ’80.
ε) Πριν μερικά χρόνια κάποιος εκλεκτός φίλος μουσικολόγος, μέλος του Ψαλτολογίου και μαθητής του κ. Λυκούργου διοργάνωσε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης μια διημερίδα περί Βυζαντινής Μουσικής στη γερμανική γλώσσα. Επίσημος προσκεκλημένος ομιλητής ήταν ο κ. Λυκούργος. Χωρίς δεύτερη σκέψη μαζί με έναν καρδιακό φίλο ιεροψάλτη πήραμε το τρένο από το Μόναχο για Βιέννη. Μόλις μας αντίκρυσε η χαρά του ήταν μεγάλη, καθώς είχαμε ταξιδέψει έξι ώρες για να τον τιμήσουμε με την παρουσία μας. Εκτός από τα CD-δώρα που μας προσέφερε, φρόντισε, αν και ο ίδιος επισκέπτης, να ήμαστε στην παρέα του με τους διοργανωτές. Διαπίστωσα σε συζητήσεις με τους πανεπιστημιακούς καθηγητές (όπως την Gerda Wolfram), πως έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης από την πανεπιστημιακή κοινότητα. Αλησμόνητη και η βραδιά μετά το τέλος της πρώτης ημερίδας σε κάποιο Weinkeller –νομίζω– του Grinzing. Σε μια χαλαρή ατμόσφαιρα μίλησε για πολλά και διάφορα. Μεταξύ άλλων και για το μουσικολογικό ζήτημα. Ήταν ο καιρός που είχε ξεσπάσει η έριδα με τους υπέρμαχους. Αν και γνώριζε πως στην ομήγυρη είχε μόνο θαυμαστές του, εντούτοις δεν ειπώθηκε εκ μέρους του κανένας λόγος κατηγορίας ή πικρίας. Ήταν ακριβοδίκαιος και προσπαθούσε να μιλάει πάντοτε με μουσικά επιχειρήματα. Θυμάμαι πως μιλήσαμε και για την κων/πολίτικη παράδοση, της οποίας ήταν μεγάλος θαυμαστής.
Αυτός ήταν ο κ. Λυκούργος που γνώρισα.
Ένθερμος υποστηρικτής της παραδοσιακής μουσικής, αλλά όχι όμως υπέρμαχος και ζηλωτής.
Ήταν ένας άνθρωπος γεμάτος πάθος, ο οποίος αφοσιώθηκε εξ ολοκλήρου στην μουσική των αγγέλων, η οποία δεν γνωρίζει σχολές και στερεότυπα. Χωρίς διακρίσεις. Απόδειξη οι χιλιάδες εκπομπές, συνεντεύξεις και τα αφιερώματά του στο ραδιόφωνο για „άλλες Σχολές“. Δεν στάθηκε μόνο στον Καρά.
Τι να πρωτοαριθμήσει κανείς; Τις χιλιάδες συναυλίες ανά τον κόσμο και τον αγώνα του για τη διάδοση της βυζαντινής μουσικής στο δυτικό κόσμο; Που πλέον σε κάθε μουσικό οίκο βρίσκει κανείς εκτός από πολυφωνική ορθόδοξη μουσική και CD βυζαντινής μουσικής; Που στη Γαλλία και στη Γερμανία γνωρίζουν τι θα πεί τεριρέμ και απήχημα; Για τις άρτιες εμφανίσεις της Χορωδίας, το δέσιμό της και τα άγνωστα μαθήματα που μας παραδόθηκαν; Σταματώ εδώ καθώς έχουν ήδη ειπωθεί περισσότερα από μαθητές και φίλους του, που τον έζησαν πολύ πιο κοντά για ολόκληρες δεκαετίες.
Νομίζω άλλωστε η σημερινή επίσκεψη μαθητών, φίλων αλλά και κυρίως η αθρόα προσέλευση ιεροψαλτών όλων των σχολών στην τελευταία κατοικία του, είναι η τρανή απόδειξη, πως ο κ. Λυκούργος αγαπήθηκε για το πάθος του, την αφοσίωσή του, το ταπεινό του ήθος, χωρίς ποτέ καμία έπαρση, έτσι όπως αρμόζει στη μεγαλωσύνη του διακονήματος της εκκλησιαστικής υμνωδίας, Ενέπνεε σε όλους σεβασμό και αξιοπρέπεια, με διάθεση διδασκαλίας για τον μυστικό κόσμο της εκκλησιαστικής μουσικής, αλλά παράλληλα με μεγάλη και ευλαβική πιστότητα στην μακρά παράδοση του βυζαντινού μας μέλους και ύφους, τέλος με σεβασμό, κατάνυξη και δέος στην ιερή διακονία του αναλογίου. θα συγκαταλέγεται στη χορεία των εκλεκτών, σε όσους εν ειρήνη αναπαύονται κοντά στους αγίους και την Μητέρα του Κυρίου που περιστοιχίζουν τον εν Τριάδι δοξαζόμενο Θεό. Εκεί θα αναπέμπει τώρα την προσευχή του, συνεχίζοντας το έργο της ψαλμωδίας, υμνώντας αιώνια τον Θεό στην ουράνια κατοικία του, στην οποία να δώσει ο Κύριός μας όλοι ανταμώσουμε και να απολαύσουμε των θείων δωρεών, όλα όσα έχει ετοιμάσει ο Θεός για τους εκλεκτούς του.
Καλό παράδεισο Λυκούργε, καλή αντάμωση να δώσει ο Θεός να έχουμε στον ουράνιο αιώνιο θρόνο Του!
ΥΓ1:
Μολίς ξεσκόνισα από τα ντουλάπια μου μία ηχογράφηση της 9ης Νοεμβρίου 1980 κατά την χειροτονία του Θεοφιλ. Επισκόπου Θερμών στη Μητρόπολη Γερμανίας. Δεξιά έψαλλε ο κ. Λυκούργος. Αναρτώ το Τρισάγιο και το Δύναμις.
ΥΓ2:
Κατά την πατριαρχική Θ. Λειτουργία της 18ης τρέχοντος μηνός στον Ι.Ν. Αγ. Πάντων Μονάχου, ημέρα εκδημίας, έψαλλε ο Χορός μας τυχαία δύο ύμνους, από χειρόγραφα του Λυκούργου Αγγελόπουλου:
α) Τον αρχαίο ύμνο, ο Μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού (καταγραφή 26/02/1979)
β) Δύναμις του Καλλινίκου, Αρχιδιακόνου του Λεσβίου (καταγραφή 13/09/1960)
Αναρτώ τον πρώτο ύμνο ηχητικά εις μνημόσυνον αιώνιον για τον αείμνηστο Πρωτοψάλτη και Χοράρχη κ. Λυκούργο Αγγελόπουλο