Άγγελος Βουδούρης : Περί μουσικής γραφής

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Α. Βουδούρης, Μουσικολογικά απομνημονεύματα, τόμος 18, επιλεγμένα αποσπάσματα από τις Σελίδες 131-140.

§ 145. Ἐκ δέ τοῦ παραλληλισμοῦ καί τῆς συγκρίσεως τῶν ἀρχαιοτέρων χειρογράφων κειμένων πρός τά μουσικά κείμενα τῆς γραφῆς τῶν ἐξηγητῶν, εἶχα παρατηρήσει ὅτι ὑπάρχει διαφορά ὡς πρός τόν τύπον τῶν μουσικῶν γραμμῶν καί ἑπομένως τῆς ἀπαγγελίας τοῦ ἀρχαίου μέλους. Οὕτω ἡ γραφή Πέτρου Πελοποννησίου καί τοῦ φοιτητοῦ αὐτοῦ Πέτρου πρωτοψάλτου Βυζαντίου, καθώς καί ἡ γραφή τήν ὁποίαν ἀκολουθεῖ εἰς τά κείμενα αὐτοῦ Μανουήλ πρωτοψάλτης καί ἄλλοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἐκκλ. διδάσκαλοι, ἐνέχει ἐν ἑαυτῇ τοῦτο τό οὐσιῶδες ὅτι κατά τινά τρόπον οὐσιαστικότερον δεσμεύει τήν ἀπαγγελίαν τοῦ μουσικοῦ μέλους· παρόμοιον ὅμως πρᾶγμα δέν κατορθώνει ἡ κατόπιν γραφή τῶν ἐξηγητῶν.

§146. Ἄλλο σημεῖον πού κάμνει νά διαφέρῃ τό μέλος εἶναι καί τό ἑξῆς γεγονός· κατ᾿ ἄλλον τρόπον ἀπαγγέλουν τά μέλη οἱ διδάσκαλοι τῆς μεγάλης ἐκκλησίας καί κατ᾿ ἄλλον τρόπον ἐκτελοῦσιν αὐτά οἱ ἐκτός τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ ἐκκλησιαστικοί ψάλται. Καί τοῦτο ὀφείλεται εἰς τό ὅτι τά κείμενα τῆς γραφῆς τῶν ἐξηγητῶν χρησιμοποιοῦνται ἀπό ἑκατονταετίας καί πλέον παρά τῶν ἐξωτερικῶν καί ἐνοριακῶν ψαλτῶν γενικῶς, ἐνῶ ταῦτα δέν ἦσαν εἰς συνήθη χρῆσιν μέσα εἰς τόν πατριαρχικόν ναόν, ὅπου ἐπεκράτει, κυρίως, τό ἀρχαῖον μουσικόν μέλος τῆς παραδόσεως, τό διά τῆς γραφικῆς μεθόδου τοῦ Πέτρου Πελοποννησίου δεσμευμένον. Οἱ πατριαρχικοί διδάσκαλοι ἔψαλλον τά μέλη μέ τήν ἀρχαίαν αὐτῶν ἀπαγγελίαν, διαφέρουσαν τῆς ἀπαγγελίας τῆς ὑποδεικνυομένης καί ὑποτιθεμένης διά τῆς γραφῆς τῶν ἐξηγητῶν διδασκάλων. Ἡ ἐξήγησις τῶν παλαιοτέρων μουσικῶν μαθημάτων ἀπεμάκρυνε τό μέλος κατά γραφήν καί κατ᾿ ἐκτέλεσιν ἀπό τήν παράδοσιν, τήν ἐπικρατοῦσαν μέχρι τῶν ἀρχῶν τοῦ 19 αἰῶνος παρά πᾶσιν έν γένει τοῖς ἐκκλ. μουσικοῖς διδασκάλοις.

§147. Ἐσκέφθην καί μάλιστα τό εὗρον εὔλογον και ὀρθόν τό νά καταζητήσωμενα καί νά ἐπανέλθωμεν καί αὖθις εἰς τήν παράδοσιν τήν μουσικήν, ἀπό τήν ὁποίαν μᾶς ἐχώρισαν τά μεσολαβήσαντα γεγονότα. Πρός τοῦτο ἦτο πρέπον νά εὑρεθῇ τύπος γραφῆς ἁρμόδιοςνά συνδέσῃ τήν πρό ἑκατῶν ἐτῶν μουσικήν παράδοσιν μέ τήν σήμερον ὑπάρχουσαν τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ· ἔπρεπε νά ἀνευρεθῇ ἡ γραμμή ἡ ὁποία χαρακτηρίζεται ὡς συνέχεια κα΄ἡ ὁποία οὐδέποτε διεκόπη ἐκεῖ. Εἰς τήν ἔρευνάν μου αὐτήν ἀρκετά μέ διευκόλυνε τό γεγονός ὅτι ὁ Νικόλαος λαμπαδάριος τοῦ πατριαρχικοῦ ναοῦ (+1893), ὁ συμψάλας μέ Κωνσταντίνον τόν πρωτοψάλτην καί χορστατήσας πεντηκονταετίαν ὅλην ἐν τῷ πατριαρχικῷ ναῷ, ἦτο ὁ τελευταίος μύστης καί τῆς γραφικῆς μεθόδου τοῦ Πέτρου καί τῆς ἐκτελέσεως τοῦ ἀρχαίου μέλους ὅπως ἐδεσμεύετο τοῦτο παρά τοῦ διδασκάλου λαμπαδαρίου Πέτρου Πελοποννησίου. Ὡς συνέχειαν ἔλαβον τήν πρᾶξιν πλέον τῆς μεγάλης ἐκκλησίας, τήν ὁποίαν ἐσυνέχισεν ἀπό του 1882 μέχρι τῶν ἡμερῶν μας ὁ διδάσκαλος Ἰάκωβος πρωτοψάλτης Ναυπλιώτης, μαθητής τοῦ μακαρίτου διδασκάλου Νικολάου λαμπαδαρίου, χρηματίσας συνεχῶς καί ἀδιαλείπτως ὡς πηγή τοῦ ἀρχαίου μέλους καί τῆς ἀρχαιοτέρας ἐκτελέσεως αὐτοῦ, καθ᾿ ὅλην αὐτοῦ τήν ψαλτικήν σταδιοδρομίαν του ἐν τῷ πανσέπτῳ πατριαρχικῷ ναῷ.

§148. Ὁ τελευταῖος οὖτος διδάσκαλος μετεχειρίζετο τά μέλη καθώς τά ἔχη δεσμεύσει διά γραφῆς Πέτρος ὁ Πελοποννήσιος καί ἠκολούθει τάς ἐκκλησιαστικάς μελωδίας μέ τόν ἀρχαῖον τρόπον των· ἀκόμη καί ὅταν ἐνώπιόν του εἶχε κείμενα ἐξηγημένα, καί τότε ἔψαλλε τά μέλη ὡσάν ἦσαν ἐν τῇ γραφῇ Πέτρου λαμπαδαρίου. Ἐνίοτε ἀνέλυε τήν γραφήν καί ἐνίοτε ὄχι· εἰς τοῦτο ἠκολούθει τήν συνήθειαν καί τήν πρᾶξιν τῶν πατριαρχικῶν ἐν γένει διδασκάλων οἵτινες ἔψαλλον κατ᾿ ἀνάλυσιν τῶν γραφικών κειμένων τῶν μουσικῶν γραμμῶν τοῦ μέλους.

[...]

§154. Διά νά μήν εὑρεθῇ κανείς εἰς τό μέλλοντα χρόνον νά ὑποθέσῃ ὅτι ἡ γραφή πού μεταχειρίζομαι εἰς τήν δέσμευσιν καί καταγραφήν τοῦ μέλους τῆς παραδόσεως τῆς μεγάλης ἐκκλησίας εἶναι μία γραφή προσωπική, ἀτομική καί ἐντελῶς ἀνεξάρτητη ἀπό τά προηγούμενα μουσικά γραφικά συστήματα, πληροφορῶ ἐνταῦθα, ἐπί τίνων βάσεων ἐστηρίχθην διά νά σχηματίσω<o></o> τόν τύπον αὐτῆς. Ἐστηρίχθην πρῶτον ἐπί τῆς γραφικῆς μεθόδου τοῦ λαμπαδαρίου Πέτρου Πελοποννησίου καί δεύτερον ἐπί τῆς γραφικῆς μεθόδου τῶν ἐξηγητῶν διδασκάλων, τήν ὁποίαν οὗτοι μετεχειρίσθησαν πρός δέσμευσιν καί παράστασιν τῶν παρ᾿ αὐτῶν ἐξηγηθέντων ἐκ τῆς γραφῆς τοῦ Πέτρου μουσικῶν μαθημάτων. Διά τήν συγκρότησιν τῆς γραφῆς τοῦ μέλους τῆς παραδόσεως παρέλαβα καί προσέθεσα εἰς αὐτήν ὅσα σημεῖα μεταχειρίζεται ὁ διδάσκαλος Πέτρος λαμπαδάριος ὡς ὁπλισμόν τῆς γραφῆς του· ὁπλισμόν τόν ὁποῖον, ὁλόκληρον, δέν ἐχρησιμοποίησαν παντοῦ, εἰς τάς ἐξηγήσεις των οἱ διδάσκαλοι Γρηγόριος καί Χουρμούζιος, ὅπως βέβαια τοῦτο θά ἔπρεπε νά τό πράξουν· τό ὅπερ ἐχρησιμοποίησα γραφικόν σύστημα διά νά δεσμεύσω καί νά παραστήσω τό πατροπαράδοτον μέλος ὅπως τοῦτο ἐκτελεῖται, κυρίως, ἐν τῇ μεγάλῃ ἐκκλησίᾳ, ὀνομάζω «Γραφήν τοῦ μουσικοῦ μέλους τῆς παραδόσεως». Ἔτσι εἶναι ὀρθόν νά χαρακτηρισθῇ ἡ γραφή αὕτη. Καί μέ αὐτήν τήν γραφήν — τήν μή διαφέρουσαν, σοβαρῶς, τῆς γραφῆς τῶν ἐξηγητῶν καί τῆς τοῦ Πέτρου — εἶναι πρέπον, οἱ έκκλησιαστικοί μουσικοί διδάσκαλοι νά δεσμεύουν καί νά γράφουν τά μά ποιήματα αὐτῶν. Ἔχει τό πλεονέκτημα ἡ γραφή αὕτη νά δεσμεύη τά μέλη κατά τοιοῦτον τρόπον ὥστε νά διατηροῦνται ταῦτα ἐκκλησιαστικά· ἡ γραφή αὕτη δέν ἐπιτρέπει τήν ἐξαλλοίωσιν τοῦ βυζαντινοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μέλους. Τό ἐκκλησιαστικόν μέλος πρέπει νά εἶναι καί νά διατηρηθῇ ὡς ἐκκλησιαστικόν. Καί διά νά χαρακτηρίζεται οὕτω, πρέπει νά ἔχῃ την ἐκκλησιαστικήν μουσικήν γραφήν του, αὐστηρῶς χρησιμοποιουμένην ὑπό τῶν διδασκάλων.
 

tsak77

Χρῆστος Τσακίρογλου
Δημήτρη, ευχαριστούμε πολύ για αυτή την μαρτυρία του αείμνηστου Βουδούρη. Μία ερώτηση πάνω σε αυτά, που απευθύνεται κυρίως στους ενασχολούμενους με τα χειρόγραφα της γραφής του Πέτρου.
Ο Βουδούρης ισχυρίζεται ότι η γραφή που χρησιμοποιεί, είναι μεν κατά τα πρότυπα των εξηγητών της νέα μεθόδου, από την άλλη όμως χρησιμοποιεί "τον οπλισμό" όπως χαρακτηριστά αναφέρει που μεταχειρίζεται ο Πέτρος και που δεν χρησιμοποιούν παντού οι εξηγητές. Υποθέτω, ότι αναφέρεται στη συχνή χρήση των σημερινά λεγομένων ποιοτικών σημαδιών, που όντως χρησιμοποιεί στη συλλογή του. Προσωπικά, ως γαλουχούμενος με την νέα μέθοδο και την μουσική ορθογραφία των εξηγητών, παρατηρώ ότι η χρήση των σημαδιών αυτών στα χειρόγραφα του Βουδούρη γίνεται τόσο συχνά, ώστε αποτελούν μουσικά ορθογραφικά σφάλμαμα (πάντα επαναλαμβάνω στο μάτι που έχει μάθει στο σημερινό τρόπο γραφής των έντυπων εκδόσεων από τις εξηγήσεις). Τελικά τι συμβαίνει; Είναι ορθή και πιστότερη η καταγραφή του Βουδούρη, ως προς την χρήση των σημαδοφώνων αυτών σε σχέση με την λογική γραφής των εξηγητών της νέας γραφής; Για παράδειγμα, οι εξηγητές τοποθετούν ψηφιστόν σχεδόν πάντα σε τονιζόμενες συλλαβές, ενώ ο Βουδούρης το τοποθετεί και σε άλλες περιπτώσεις και μάλιστα αρκετά συχνά, απ'ότι φαίνεται έχοντας ως σκοπό τον μουσικό τονισμό κάποιων θέσεων, παρά τον ορθό τονισμό του κειμένου. Λόγω αδυναμίας μου να διαβάσω την γραφή του Πέτρου σε σημείο που να μπορώ να προβώ σε συγκρίσεις, ερωτώ τους ερευνητές των χειρογράφων αυτών.
Ευχαριστώ εκ των προτέρων.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Χρήστο, χωρίς να απαντώ στην ερώτησή σου, ο Βουδούρης δίνει μεγάλη σημασία στη χρήση της πεταστής από ότι θυμάμαι. Λέει διάφορα για τη γραφή του και τις αλλαγές που έκανε ο ίδιος στη γραφή του στο βιβλίο του «Εισαγωγή» εκεί που μιλάει για την ορθογραφία. Επίσης, σε διάφορα σημεία του μουσικού έργου έχει υποσημειώσεις που δίνει τη γραφή των εξηγητών και δίπλα τη δική του. Δεν έχω όμως αυτή τη στιγμή συγκεκριμένες αναφορές. Εκ μνήμης τα γράφω.
 
Top