Οἱ μετάνοιες τοῦ μοναχικοῦ τυπικοῦ

MTheodorakis

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος


Κατὰ τὴ μοναχικὴ παράδοση ὅταν δὲν εἶναι περίοδος ἑορτῆς εἶναι ἡμέρα κατανύξεως - «καιρὸς μετανοίας» - «Ἀλληλούια», ἰδίως γιὰ ἐκείνους ποὺ φέρουν τὸ μοναχικὸ σχῆμα τῆς διὰ βίου μετανοίας. «Ὅλον τὸν ἑνιαυτὸν ὅτε ψάλλομεν ἀλληλούια» (χφφ. Σινὰ 1094 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φ. 3r, 1095 ΤΑΣ ιβ' αἰ.φ. 12r, 1096 ΤΑΣ ιβ'αἰ. φ. 16v καὶ ἔντυπα ΤΑΣ κεφ. ε’) οἱ ἀκολουθίες τελοῦνται σχεδὸν ὅπως τὴ Μ. τεσσαρακοστὴ (ΤΑΣ κεφ. ε’) μὲ τὶς μετάνοιες. Βλ. ὑποτύπωσις Ἀθανασίου ἀθωνίτου (περὶ τὸ 965) ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σσ. 248, 249, , Κανονάριο Νίκωνος μαυροορείτου (περὶ τὸ 1085) ἔκδ. V. Benesevic σσ. 27 – 28, τυπικὸ Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 ἔκδ. Μ Arranz σ. 287 τυπικὸ μονῆς Κασούλων ιβ'-ιγ' αἰ. ἔκδ. Dmitrievskij τ. 1 σ. 798, ψαλμὸς 5, 8, ψ. 94, 6, ψ. 95, 9, ψ. 98, 9, ψ. 137, 2.
Μετάνοιες γίνονται ἀπὸ τὸ «Καταξίωσον...» τοῦ ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακῆς ἑσπέρας μέχρι καὶ τὴν θ’ ὥρα τῆς Παρασκευῆς ἐκτὸς ἑορτῆς (Θ. Γιάγκου Κανόνες καὶ λατρεία σ. 268). Σύμφωνα μὲ τὸ ΤΑΣ καὶ τὰ λειτουργικὰ βιβλία ἰσχύουν τὰ ἑξῆς:
1. Γενικά:
α) μικρές: 3 στὸ Ἀλληλούια στὸ τέλος τοῦ προοιμιακοῦ ψαλμοῦ, τῶν τριψάλμων, ἑξαψάλμων, στάσεων στιχολογίας τοῦ ψαλτηρίου καὶ στὸ μέσον τοῦ ἑξαψάλμου τοῦ μεγάλου ἀποδείπνου.
β) μεγάλες: στό «Δεῦτε προσκυνήσωμεν...» 3, στὸ «Κύριε καὶ δέσποτα τῆς ζωῆς μου...» 3+12 μικρές.
2. Ἑσπερινός: στὸ «Καταξίωσον...» 3 μικρές, στὰ τρισάγια 3 μικρές, στὰ «Θεοτόκε παρθένε...», «Βαπτιστὰ τοῦ Χριστοῦ...» καὶ «Ἱκετεύσατε ὑπὲρ ἡμῶν...» ἀπὸ 1 μικρή (ὅπ. πρ. σ. 267).
3. Προηγιασμένη (καὶ Παρασκευῆς): στὸ «Κατευθυνθήτω...» 3 γονυκλιτεῖς στάσεις κάθε φορὰ ποὺ ἀντιφωνεῖ ὁ ἄλλος χορός (ὁ ἱερεύς δὲν ψάλλει), στό «ἰδοὺ θυσία μυστική» 3 μικρὲς καὶ στό «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου...» 3 μικρές.
4. Μεγάλο ἀπόδειπνο: στὸ 1ο, 3ο καὶ 5ο τρισάγιο 3 μικρές, σὲ κάθε στίχο τοῦ «Παναγία δέσποινα Θεοτόκε...» ὅταν ἀντιφωνεῖ ὁ ἄλλος χορὸς 1 μικρή, στὸ ἐκ τρίτου «Ὁ Θεὸς ἱλάσθητι ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς» 3 μικρές, στὸ «Δέσποτα πολυέλεε...» γονυκλιτὴς στάση.
5. Μεσονυκτικό: στὰ τρισάγια 3 μικρές.
6. Ὄρθρος: στό «Αἰνοῦμεν, εὐλογοῦμεν...» 1 μικρή, στὴ μικρὴ δοξολογία 3 μικρὲς καὶ στὸ τελευταῖο τρισάγιο 3 μικρές.
7. Ὧρες: στὰ τρισάγια 3 μικρὲς καὶ στὸ πρῶτο τροπάριο (ψάλλεται 6 φορές καθὼς δισσεύεται πρὸ τοῦ πρώτου στίχου καὶ μετὰ ἀπὸ κάθε στίχο, ὅπως στὶς μεγάλες ὧρες) ὅταν ἀντιφωνεῖ ὁ ἄλλος χορός 3 μεγάλες.
8. Μακαρισμοί: σὲ κάθε ἐφύμνιο 1 μικρή, στὶς 3 τελικὲς ἐπαναλήψεις του 3 μεγάλες, στὸ τρισάγιο 3 μικρὲς καὶ στὸ «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου...» 3 μικρές.
9. Σὲ κάθε τροπάριο τοῦ μεγάλου κανόνος 3 μικρές.
10. Στὸ ἀρχαῖο ἐνοριακὸ τυπικὸ δὲν προβλέπονται μετάνοιες.
 
Last edited:
MTheodorakis

MTheodorakis

Παλαιό Μέλος
Βασικὸ στοιχεῖο τῆς θείας λατρείας εἶναι ἡ προσκύνηση. Ἐκτὸς ἑορτῶν, οἱ μετάνοιες ἐκτελοῦνται σὲ γνωστὲς φράσεις, ὅπως «Δεῦτε προσκυνήσωμεν...», «Ἀλληλούια, ἀλληλούια, ἀλληλούια, δόξα σοι ὁ Θεός», «Ἅγιος ὁ Θεὸς...», «Κατευθυνθήτω...» προηγιασμένης, «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου...» τυπικῶν ἢ προηγιασμένης, «Αἰνοῦμεν, εὐλογοῦμεν, προσκυνοῦμεν τὸν Κύριον ὑμνοῦντες καὶ ὑπερυψοῦντες αὐτὸν εἰς τοὺς αἰῶνας» ὄρθρου, «Μνήσθητι ἡμῶν Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῆ βασιλείᾳ σου» τυπικῶν.

Αὐτὸ ἐξυπηρετεῖ δύο σκοπούς. Ἀφ’ ἑνὸς μὲν ὁ μοναχὸς μπορεῖ νὰ ἀφήσει τὸ βιβλίο τοῦ ψαλτηρίου, προκειμένου νὰ προσκυνήσει, ἀφ’ ἑτέρου συντονίζεται ὅλη ἡ ἀδελφότητα καὶ ἀποφεύγονται καθυστερήσεις.


Εἰδικότερα, τὸ «Ἀλληλούια, ἀλληλούια, ἀλληλούια, δόξα σοι ὁ Θεὸς» ἐπιλέχθηκε γιὰ προσκύνηση ὡς σαφῆς λατρευτικὸς στίχος μετὰ ἀπὸ στιχολογία ψαλμῶν μὲ στίχους διαφορετικοῦ νοήματος.

Τὸ τρισάγιο ἀποτελεῖ παλαιὰ ἔναρξη καὶ τέλος τῶν ἀκολουθιῶν. Ἐξ ἀρχῆς θεωρήθηκε ἀπαραίτητη ἡ προσκύνηση κατὰ τὴν ἔναρξη καὶ τὸ τέλος τῶν ἀκολουθιῶν. Ἔτσι οἱ μετάνοιες τοῦ ἀρχικοῦ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν...» ἀναδιπλώθηκαν στὸ τρισάγιο, τὸ ὁποῖο ἀγότερα προστέθηκε πρὸ αὐτοῦ. Ὁμοίως οἱ μετάνοιες τοῦ τελικοῦ Τρισαγίου. Παναγία Τριὰς. Πάτερ ἡμῶν (τέλος ἑσπερινοῦ), ἀναδιπλώθηκαν α) στὰ μεταγενέστερα ἄμνημα τροπάρια «Θεοτόκε παρθένε...», «Βαπτιστὰ τοῦ Χριστοῦ...» καὶ «Ἱκετεύσατε ὑπὲρ ἡμῶν...» καὶ β) στὴν μεταγενέστερη εὐχὴ Ἐφραὶμ τοῦ Σύρου.

Οἱ τρεῖς μετάνοιες τοῦ «Καταξίωσον...» ἴσως γινόταν στὸν τρὶς ἐπαναλαμβανόμενο στίχο «Εὐλογητὸς εἶ Κύριε, δίδαξόν με τὰ δικαιώματά σου» χωρὶς παραλλαγές, ὅπως παραδίδεται στὰ χφφ. ὡρολόγια Σινὰ 863 θ’ αἰ., Vat. gr. 1864 ιβ’ αἰ. φ. 281r.

Τὸ «Κατευθυνθήτω...» τῆς προηγιασμένης εἶναι ἡ ἀρχαῖα ἔναρξη-προσκύνηση τοῦ ἀρχαίου ἑσπερινοῦ. Οἱ μετάνοιες στὴν ἐκτενῆ δέηση τῆς προηγιασμένης ἀποτελοῦν κατάλοιπο τοῦ μαρτυρούμενου παλαιοῦ διακονικοῦ στίχου «Ἔτι καὶ ἔτι κλίναντες τὰ γόνατα τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν». Τὸ «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου...», ἡ λήξη τοῦ ἑσπερινοῦ-τυπικῶν νηστείας, φέρει τὶς τελικὲς μετάνοιες.

Στὶς ᾠδὲς δὲν γινόταν μετάνοιες, ὅπως γινόταν στὶς στάσεις τοῦ ψαλτηρίου, στὸ Ἀλληλούια γ’. Ἡ ὀγδόη ᾠδὴ τοῦ ὡρολογίου, «τὸ Εὐλογεῖτε», εἶναι μέγας ὕμνος, λατρεία χωρὶς προσκύνηση. Γιὰ τὴν ἀπαραίτητη προσκύνηση τῆς λατρείας τυπώθηκε τὸ «Αἰνοῦμεν, εὐλογοῦμεν καὶ προσκυνοῦμεν τὸν Κύριον ὑμνοῦντες καὶ ὑπερυψοῦντες αὐτὸν εἰς τοὺς αἰῶνας» στὴν ὁλοκλήρωση τῶν ᾠδῶν τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, πρὸ τοῦ «Μεγαλύνει...», τῆς Καινοδιαθηκικῆς θ' ᾠδῆς.

Στὴν ἀρχὴ τῆς μικρῆς δοξολογίας γίνονται μετάνοιες γιὰ τὸν στίχο «Αἰνοῦμεν σε, εὐλογοῦμεν σε, προσκυνοῦμεν σε...».

Στὰ πρῶτα τροπάρια τῶν ὡρῶν «Τὸ πρωὶ εἰσάκουσον τῆς φωνῆς μου...», «Κύριε ὁ τὸ πανάγιόν σου Πνεῦμα...», «Ὁ ἐν ἕκτῃ ἡμέρᾳ τε καὶ ὥρᾳ...» καὶ «Ὁ ἐν τῇ ἐνάτῃ ὥρα δι’ ἡμᾶς...» ἔχουμε ἀναδίπλωση τῶν μετανοιῶν τοῦ τέλους τῶν ψαλμῶν «Ἀλληλούια, ἀλληλούια, ἀλληλούια, δόξα σοι ὁ Θεός». Τὰ δύο αὐτὰ στοιχεῖα ἦταν ἕνα, βλ. χφ. Σινὰ 863 ὡρολόγιο θ’ αἰ.

Ἡ φωνὴ τῆς μετάνοιας τοῦ ληστὴ «Μνήσθητι ἡμῶν Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῆ βασιλείᾳ σου» συνοδεύεται ἀπὸ κλίση καὶ κύψη.

Στὴν λιτανεία τῶν ἁγίων τοῦ μεγάλου ἀποδείπνου «Παναγία δέσποινα Θεοτόκε...» ἁρμοδίως γίνονται μετάνοιες, καθὼς πρόκειται γιὰ ἱκετήριους στίχους.
 
Last edited:
You must log in or register to reply here.
Top