«Ιερά Υμνωδία» Ι. Σακελλαρίδη 1902

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Στο τραίνο σήμερα έκανα από περιέργεια ένα πρόχειρο φυλλομέτρημα της Ιεράς Υμνωδίας (1902) του Ι. Σακελλαρίδη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο Ψαλτολόγιον [εδώ] και κατέγραψα κάποιες μουσικές παρατηρήσεις. Τις παραθέτω εδώ για όποιον ενδιαφέρεται.

Γενικά:

Καταργεί τον τονικό ρυθμό και μετατρέπει τα πάντα, σχεδόν, σε τετράσημο.
Πασίγνωστα μέλη που ίσως η διαφορά θα ήταν πολύ εμφανής («Ότε κατήλθες») τα αφήνει ώς έχουν και τα ονομάζει απλώς «ρυθμοειδή» κατά τον ορισμό του Πτολεμαίου (βλ. υποσημείωση στη σελ 50). Άλλα όμως, δε διστάζει να μετατρέψει και αυτά σε τετράσημο (π.χ. «Το φαιδρόν» σελ 88).

Κάνει συστηματική (με ελάχιστες εξαιρέσεις) χρήση διαστολών για ένδειξη του ρυθμού.

Δεν καταγράφει ισοκρατήματα.

Κάνει αραιή και μή συστηματική χρήση υφεσοδιέσεων για να δείξει τοπικές αλλοιώσεις και μελωδικές έλξεις. Καταγραφή όλων των υφεσοδιέσεων γίνεται πάντοτε με απλές (άγραμμες) υφεσοδιέσεις.

Εσπέρια και αίνοι σε όλους τους ήχους καταγράφονται ειρμολογικά και όχι στιχηραρικά σε κάποιους από αυτούς (π.χ. Α', Πλ. Α', Πλ. Β') όπως συνηθίζεται μέχρι σήμερα.

Χρησιμοποιεί συνοπτική γραφή με εξαιρέσεις αναλελυμένων θέσεων (π.χ. σε αρκετές γραμμές στο Εωθινό Α' ήχου, Κατευθυνθήτω Πλ. Α' ήχου σελ 99 και αλλού).

Κάνει μετατροπή πολλών μελωδικών θέσεων είτε λόγω μετατροπής του ρυθμού σε τετράσημο παντού, είτε λόγω του τονισμού του λειτουργικού κειμένου ή για άλλους λόγους που δεν γνωρίζω.

Συχνά φαίνεται να κάνει σύντμηση μελωδικών γραμμών (π.χ. σελ. 56, «ή τόν ταφέντα δότωσαν» και αλλού).

Ανά σελίδα:

Στη σελίδα 1 γράφει ύφεση του κάτω ΖΩ του πρώτου ήχου στην ασυνήθιστη εναλλακτική κατάληξη του κεκραγαρίου.

Στη σελίδα 3 δίνει δύο εναλλακτικές γραμμές της αρχής του στίχου «Φωνή μου προς Κύριον εκέκραξα» κάτι που δέν κάνει σε άλλους στίχους απόσο είδα.

Στη σελίδα 7 και 16 και 39 καταγράφει έλξη του ΓΑ πρός το ΔΙ στον πρώτο ήχο.

Στη σελίδα 9 το πασίγνωστο πλέον σύντομο «Φως ιλαρόν» σε ήχο Β' με επεξηγητική υποσημείωση περί αντικατάστασης του «μονότονου και ανιαρού» αρχαίου μέλους.

Στη σελίδα 13 (τέλος) καταγράφει έλξη του άνω ΖΩ πρός τον άνω ΝΗ σε ανάβαση.

Στη σελίδα 17 καταγράφει τα τριαδικά τροπάρια σε Β' ήχο αρκετά αναλελυμένα στη γραφή.

Το «Τον Τάφον Σου Σωτήρ» το ονομάζει «Ήχος Α' χρωματικός» (σελ 19).

Στα ευλογητάρια έχει «πρός το μνήμα σου Σώτερ ενηχούντο αγγέλου προς αυτάς φθεγγομένου» (σελ 22).

Καταγράφει τον πεντηκοστό ψαλμό χωρίς διαστολές και μόνο μουσικά τις καταλήξεις (σελ 26).

Καταγράφει δίεση στο κάτω ΝΗ του πρώτου ήχου σε περιστροφή γύρω από το ΠΑ (σελ 37, δές και στη σελίδα 76 στον Τρίτο ήχο σε κατάληξη στο ΠΑ).

Το «Σήμερον σωτηρία» το καταγράφει κατ'ήχον στους 8 ήχους (π.χ. σελ. 39).

Καταγράφει δίεση του ΓΑ πρός το ΔΙ του Β' ήχου (σελίδα 46, 50, 51 και αλλού).

Το «Υπερευλογημένη» το δίνει κατ'ήχον, χωρίς το «υμνούμεν σε» (σελ 52).

Χρησιμοποιεί διατονικό «Χριστός ανέστη» στους αίνους του Β' ήχου (σελ 57).

Μίμηση κυλισμού του λίθου του Τάφου όπως εξηγεί στην υποσημείωση (σελ 57)

Ενδιαφέρουσα θέση «τον θόρυβον» (σελ 59).

Στο «Την ωραιότητα» βάζει δίεση στο ΓΑ όταν το μέλος περιστρέφεται και καταλήγει στο ΔΙ (σελ. 70). Βάζει δίεση στο άνω ΠΑ σε ανάβαση στο τέλος του μέλους που φτάνει μέχρι το άνω ΒΟΥ (σελ. 71).

Αναπροσαρμογή του μέλους και της σειράς των λέξεων της θέσης «των εντολών, φάγονται γαρ ζωηράν παγκαρπίαν» (σελ 73).

Μινόρε και κιουρντί θέσεις στο «Εις το μνήμα» (σελ 76) και στο «σκληρόν» (σελ. 77).

Καθίσματα του Τετάρτου ήχου σε Λέγετο (αντί για χρωματικά) με απλουστευμένες μελωδικές γραμμές.

Ιδιότυπη καταγραφή του «Κατεπλάγην Ιωσήφ» σαν «Ήχος δ' μετά χρώματος μεμιγμένος [με τη διατονική φθορά του ΠΑ στον ΔΙ]».

Παρότι δεν δίνει κανένα άλλο μέλος σε Βαρύ διατονικό, δίνει σύντομη δοξολογία σε Βαρύ διατονικό τετράφωνο (σελ. 157).

Καθίσματα Πλ. Δ' δίνει από το ΝΗ και όχι από το ΓΑ (τρίφωνος).
 
Last edited:

Π. Δαβίδ

Γενικός συντονιστής
Διόρθωση: όχι φωταγωγικά αλλά τριαδικά (μεσονυκτικού Κυριακής).
 

dimskrekas

Δημήτρης Σκρέκας
Ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Κων/νος Καλοκύρης, μαθητής του Σακελλαρίδη, στα 1988 κυκλοφόρησε ένα πολύ ενδιαφέρον σχετικό βιβλίο, Ο μουσουργός Ιωάννης Θ. Σακελλαρίδης και η βυζαντινή μουσική: κριτική σκιαγραφία 50 χρόνια μετά το θάνατό του. Το οποίο χωρίζεται σε δύο βασικά μέρη, και το β περιέχει εκλογή των καλύτερων συνθέσεών του. Εκεί πραγματεύεται και κάποια από τα στοιχεία που ο Δημήτρης έθιξε πιο πάνω.


Υγ Το βιβλίο έχει αναφερθεί και εδώ.
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ Κων/νος Καλοκύρης, μαθητής του Σακελλαρίδη, στα 1988 κυκλοφόρησε ένα πολύ ενδιαφέρον σχετικό βιβλίο, Ο μουσουργός Ιωάννης Θ. Σακελλαρίδης και η βυζαντινή μουσική: κριτική σκιαγραφία 50 χρόνια μετά το θάνατό του. Το οποίο χωρίζεται σε δύο βασικά μέρη, και το β περιέχει εκλογή των καλύτερων συνθέσεών του. Εκεί πραγματεύεται και κάποια από τα στοιχεία που ο Δημήτρης έθιξε πιο πάνω.


Υγ Το βιβλίο έχει αναφερθεί και εδώ.

Καί βασικά ἐδῶ.​
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Ο Σακελλαρίδης έχει γράψει την "ΧΡΗΣΤΟΜΑΘΕΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΉΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ" το 1880 και ακολουθεί το Χρύσανθο εν πολλοίς και τα των Κρηπίδων (μέχρι τότε). Μετά ........παραστράτησε!!!!!!
Αὐτό τό βιβλίο μπορεῖ νά βρεθεῖ;​
 

Κων/νος Βαγενάς

Κωνσταντίνος
Γενικά:

Καταργεί τον τονικό ρυθμό και μετατρέπει τα πάντα, σχεδόν, σε τετράσημο.
Πασίγνωστα μέλη που ίσως η διαφορά θα ήταν πολύ εμφανής («Ότε κατήλθες») τα αφήνει ώς έχουν και τα ονομάζει απλώς «ρυθμοειδή» κατά τον ορισμό του Πτολεμαίου (βλ. υποσημείωση στη σελ 50). Άλλα όμως, δε διστάζει να μετατρέψει και αυτά σε τετράσημο (π.χ. «Το φαιδρόν» σελ 88).

Πολύ ενδιαφέρουσα η εξήγηση με βάση τον ορισμό του Πτολεμαίου η οποία δεν υπάρχει στις νεώτερες εκδόσεις της Υμνωδίας. Ακόμα πιο ενδιαφέρουσα είναι η εκτέλεση αυτών των "ρυθμοειδών", κάτι ανάμεσα σε εμμελή απαγγελία και σύντομο ειρμολογικό μέλος. Θεωρώ ιδιαίτερα επιτυχημένη αυτήν τη θεώρηση και καταγραφή ειδικά για το α΄ Καθισμα του δ΄ "Αναβλέψασαι του τάφου την είσοδον..."

Εσπέρια και αίνοι σε όλους τους ήχους καταγράφονται ειρμολογικά και όχι στιχηραρικά σε κάποιους από αυτούς (π.χ. Α', Πλ. Α', Πλ. Β') όπως συνηθίζεται μέχρι σήμερα.

Πολλές φορές έχει αναφερθεί αυτό ως μεγάλο μειονέκτημα, όχι τόσο επειδή προκρίνει τα ειρμολογικά μέλη αλλά επειδή μας δίνει ΜΟΝΟ τέτοια. Κι εμένα μ' αρέσουν πιο πολύ οι Αίνοι του πλ. α΄ σε στιχηραρικό κι αυτούς λέω (η διαφορά με το στιχηραρικό είναι εντονότατη εδώ). ΑΛΛΑ πρέπει να θυμόμαστε κάτι: ο Σακελλαρίδης διαχώρισε τη θέση του για την έννοια του "σύντομου". Σύντομο μέλος μεν, ΑΡΓΟΣ ΡΥΘΜΟΣ δε. Είναι άλλο να λες τα εσπέρια του α΄ σε ειρμολογικό μέλος αλλά με αργό, μεγαλοπρεπή ρυθμό (+με χορωδία και δη διφωνική με κυλιόμενο ισοκράτημα - ΠΟΤΕ τετραφωνική).

Χρησιμοποιεί συνοπτική γραφή με εξαιρέσεις αναλελυμένων θέσεων (π.χ. σε αρκετές γραμμές στο Εωθινό Α' ήχου, Κατευθυνθήτω Πλ. Α' ήχου σελ 99 και αλλού).

Για να είναι σίγουρος ότι το μέλος του θα εκτελεστεί όπως εκείνος ήθελε και όχι κατά το δοκούν του καθενός.

Κάνει μετατροπή πολλών μελωδικών θέσεων είτε λόγω μετατροπής του ρυθμού σε τετράσημο παντού, είτε λόγω του τονισμού του λειτουργικού κειμένου ή για άλλους λόγους που δεν γνωρίζω.

Λόγω του ορθού τονισμού

Στη σελίδα 9 το πασίγνωστο πλέον σύντομο «Φως ιλαρόν» σε ήχο Β' με επεξηγητική υποσημείωση περί αντικατάστασης του «μονότονου και ανιαρού» αρχαίου μέλους.

Όπως όμως παρατηρούμε, τίποτα δεν γράφεται αβίαστα κ αβασάνιστα. Μια παραπομπή σε αρχαίο συγγραφέα (κυρίως Αριστοτέλη) πάντα υπάρχει στον Ι.Θ.Σ.

Το «Τον Τάφον Σου Σωτήρ» το ονομάζει «Ήχος Α' χρωματικός» (σελ 19).

Στα ευλογητάρια έχει «πρός το μνήμα σου Σώτερ ενηχούντο αγγέλου προς αυτάς φθεγγομένου» (σελ 22).

Ίσως αυτή να είναι η πιο απλή λύση για το "Τον τάφον Σου Σωτήρ". Στα Ευλογητάρια αποδίδει το σωστό κείμενο, όπως μας έδειξε εδώ ο π. Μάξιμος.
Προσέξετε και το "Ζωοδότην τεκούσα...":):confused:


Χρησιμοποιεί διατονικό «Χριστός ανέστη» στους αίνους του Β' ήχου (σελ 57).

Υπέροχο, κατά την ταπεινή μου άποψη, και πλείστοι το έχουν οικειοποιηθεί σε σημείο που να το λένε σήμερα κάποιοι χωρίς να ξέρουν ότι είναι του Σ.

Μίμηση κυλισμού του λίθου του Τάφου όπως εξηγεί στην υποσημείωση (σελ 57)

Πάλι οι Αρχαίοι στην υποσημείωση (Ευρυπίδης).

Αναπροσαρμογή του μέλους και της σειράς των λέξεων της θέσης «των εντολών, φάγονται γαρ ζωηράν παγκαρπίαν» (σελ 73).

Ειδικά για το περί ου ο λόγος Αντίφωνο των Αναβαθμών του γ΄, είναι ό,τι ακριβώς έπρεπε να κάνει. Σκεφτείτε λίγο ΠΟΣΟ αλλοιώνεται το νόημα αν πούμε "των εντολών φάγονται, ζωηράν παγκαρπίαν" (το κόμμα δείχνει την ατελή στον Κε)!! Αυτοί που ακούν κάτω τι καταλαβαίνουν;;; "Και τι σημαίνει αυτό;", μ' είχε ρωτήσει κάποτε ένας ενορίτης απορημένος...

Μινόρε και κιουρντί θέσεις στο «Εις το μνήμα» (σελ 76) και στο «σκληρόν» (σελ. 77).

Από τα καλύτερα "Εις το μνήμα", χωρίς κλάμα, μελοδραματισμούς και τράβηγμα του μέλους αλλά σεμνό, ιεροπρεπές και δραματικό.

Ας μην ξεχνάμε ότι τη λιτότητα, όπως ο ίδιος ο Σακελλαρίδης γράφει κάπου, οι Αρχαίοι Έλληνες την λάτρεψαν ως θεότητα!
 
Last edited:

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
Χρησιμοποιεί διατονικό «Χριστός ανέστη» στους αίνους του Β' ήχου (σελ 57).
Ἔχει συζητηθεῖ καί σέ ἄλλο θέμα (ἀπό τά βελάκια τῶν ἀρχικῶν μηνυμάτων βλέπετε ποῦ· μόνον ἐπιστροφή -πίσω- μετά· καί ὄχι κλείσιμο [x])
Μιχάλης Τζωρτζής;10589 said:
Την παρεμβολή του "Χριστός Ανέστη" στο "Χαίρετε λαοί" κατά Καραμάνη ας μην την δούμε σαν παρεμβολή του πασχαλιάτικου "Χριστός Ανέστη" στο κομμάτι αυτό και ως μίμηση ή παραπομπή σε εκείνο, ας το δούμε ως μια μετάβαση από το χρωματικό στο διατονικό γένος, όπως γίνεται σε τόσα άλλα σημεία στα βιβλία ΒΜ, για να τονιστεί το χαρμόσυνον του νοήματος του ψαλλομένου (ότι ο Χριστός ανέστη). Βέβαια προσωπικά θα προτιμούσα να επανερχόταν πίσω στο χρωματικό γένος στο "εκ νεκρών" και όχι στο "ο Σωτήρ του κόσμου", με μια μικρή παρεμβολή πλ.β΄ κι έπειτα συνέχιση σε β΄. Τελοσπάντων, αυτός είναι ο άρχοντας και το γραφει όπως θέλει...
--------------------------------
Εξακολουθούμε να μην έχουμε απαντήσει στο ερώτημα, εκτός από τον Καραμάνη στο "Χριστός ανέστη" του "Χαίρετε λαοί", κάνει κάποιος άλλος την ίδια διατονική μεταβολή, και αν ναι, ποιά είναι η παλαιότερη πηγή που έχουμε; Μέχρι τώρα σύμφωνα με τον φ. Παναγιώτη το συναντάμε στο Σακκελαρίδη αρχές 20ου αι. (αλήθεια μπορούμε να έχουμε μια παράθεση;) Κύριε Βαγγέλη, κ. Διονύσιε, βοήθεια έχουμε;
Ο Λυκ. Πετρίδης στον "Όρθρο" (1997), σαν πρώτη επιλογή έχει το κλασικό μέλος, με φθορά πλ. Δευτέρου κλπ. Σαν δεύτερη επιλογή παρατίθεται δεύτερο κομμάτι και με διαφορετική έναρξη αλλά και διατονικό το "Χριστός ανέστη..." κλπ.

To θέμα είναι πότε ξεκίνησε αυτή η μόδα του διατονικού στο "Χριστός ανέστη"...
Και ο Σακελλαρίδης-μην τον ξεχνάμε!
Μιχάλης Τζωρτζής;10622 said:
Ναι, σωστά Παναγιώτη. Και ο Σακελαρίδης.
Προσωπικά δέν μοῦ ἀρέσει αὐτή ἡ θέση.


 
Last edited:
λείπει μια σελίδα στο pdf που παραπέμπει ο Δημητρης και την σχολιάζει κι'όλας είναι η 17η μίπως υπάρχει ;;;;;
 

π. Μάξιμος

Γενικός Συντονιστής
λείπει μια σελίδα στο pdf που παραπέμπει ο Δημητρης και την σχολιάζει κι'όλας είναι η 17η μίπως υπάρχει ;;;;;
Ἤθελε νά γράψει 18...
Ὑπάρχει ὅλο τό βιβλίο στό τελευταῖο μήνυμα (τοῦ Νεοκλῆ) τοῦ θέματος πού παραπέμπει, γιά νά τό κατεβάσεις. Δυστυχῶς ἡ Κοβεντάρειος παρουσιάζει μόνον τίς 20 πρῶτες σελίδες τῆς ψηφιοποίησης.


 
Top